توضیح مقام سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره «پیگیری قضایی تامین حقابه گاوخونی»
مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست در نامه ای رسمی به خبرگزاری ایلنا درباره پیگیری قضایی تامین حقابه تالاب بین‌المللی گاوخونی توسط اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان توضیحاتی ارایه کرد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، پیرو انتشار خبری با عنوان «محکومیت قضایی مدیرعامل آب منطقه‌ای اصفهان بابت عدم تخصیص کافی حقابه گاوخونی» در این خبرگزاری به نقل از آرزو اشرفی‌زاده، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، ایشان طی نامه‌ای که توسط اداره‌کل روابط‌عمومی این سازمان برای خبرگزاری ایلنا ارسال شده است، توضیحات ذیل را درباره این خبر ارایه کرد:
«عدم تامین حقابه‌های تالاب گاوخونی طی بیش از دو دهه اخیر به عنوان عامل تعیین‌کننده و علت اصلی و البته تا حدودی خشکسالی‌ها و تغییرات اقلیمی، باعث ایجاد وضعیت نامناسبی برای این تالاب شده است. سازمان محیط‌زیست هم در سطح ملی و هم در سطح استانی، پیگیری‌های خود را برای تامین حقابه این تالاب افزایش داده که خوشبختانه نتایج قابل قبولی هم در این زمینه به دست آمده است.
مشکلات مربوط به حوضه آبریز رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی ناشی از عدم توجه به اصول پایداری طی سال‌های متمادی و پنج دهه بارگذاری بیش از حد مصارف آبی در بخش‌های صنعت و کشاورزی در استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری است و همچنین عدم مدیریت یکپارچه منابع آب نیز مزید بر علت بوده است. این بارگذاری‌ها باعث شده است که علاوه بر خشک شدن تالاب گاوخونی و کاهش شدید رطوبت و از بین رفتن جریان پایدار در رودخانه زاینده‌رود، شاهد بروز مشکلات محیط‌زیستی دیگری نظیر فرونشست زمین و تشدید پدیده‌های بیابان در استان اصفهان باشیم. همچنین اگر روند خشک شدن گاوخونی ادامه پیدا کند، این تالاب به یک کانون جدید و بزرگ گرد و غبار در مرکز کشور تبدیل خواهد شد.
رعایت موارد درج‌شده در تابلوی منابع و مصارف آب حوضه آبریز زاینده‌رود با هدف برقراری جریان پایدار در رودخانه و تخصیص کافی حقابه گاوخونی از اهمیت بالایی برخوردار است. در همین راستا، رایزنی‌هایی جدی با مسئولان وزارت نیرو انجام شده است که در تمام حوضه‌های آبریز کشور، حقابه تالاب‌ها را مطابق تابلوی منابع و مصارف حوضه آبریز مربوطه تخصیص دهند، اما در استان اصفهان عدم تامین حقابه‌های تالاب طی دو دهه حتی در سال‌های پربارش در سرشاخه‌ها از جمله سال آبی ۹۷ - ۹۸ و در نتیجه، خشکی کامل گاوخونی و تبعات جدی و خسارات گسترده زیست‌محیطی، بهداشتی و اقتصادی اجتماعی ناشی از آن و ضرورت الزام به تامین حقابه محیط‌زیست به عنوان اولویت دوم بعد از تامین آب شرب، باعث شده است که اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان این موضوع را پیگیری حقوقی و قضایی کند که این پیگیری‌ها در حال رسیدگی است و پس از تکمیل فرآیند، منتج به صدور رای خواهد شد.
براساس مطالعات علمی، حیات تالاب گاوخونی وابستگی ۹۶ درصدی به آورده رودخانه زاینده‌رود دارد و در صورت شرایط مناسب و عادی بارش‌ها فقط حدود ۴ درصد آب از شاخه‌های فرعی زیرحوضه امکان‌پذیر است. به همین دلیل و طبق قانون، موضوع ضرورت اولویت‌بخشی به تامین حقابه‌های زیست‌محیطی در سطوح مختلف ملی و استانی، تبیین و پیگیری می‌شود و در همین راستا، در سال گذشته اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان موضوع خشکیدگی تالاب گاوخونی ناشی ازعدم تامین حقابه زیست‌محیطی و خسارت‌های مرتبط با آن را به لحاظ حقوقی و قضایی و به طرفیت شرکت آب منطقه‌ای استان و شرکت مدیریت منابع ایران (زیرمجموعه وزارت نیرو) پیگیری کرد که پرونده در مرحله تامین و تکمیل ادله و ارائه مستندات و رسیدگی قرار دارد.
این اتفاق نشان‌دهنده پیگیری جدی موضوع در سطوح ملی و استانی توسط مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست است. البته در بسیاری از استان‌های کشور شاهد عدم تخصیص کافی حقابه تالاب‌ها هستیم، اما درباره تالاب گاوخونی وضعیت به حدی وخیم است که استان اصفهان علاوه بر استفاده از همه ظرفیت‌های قانونی برای پیگیری و تامین حقابه‌ها، تنها استانی بوده که پرونده را به مرجع محترم قضایی را ارجاع داده است. البته هم‌زمان از ظرفیت‌های ارزشمند شورای نظارتی استان و شورای حفظ حقوق بیت‌المال نیز در این زمینه استفاده می‌شود.
موضوع استمرار جریان پایدار در رودخانه زاینده‌رود و تامین حقابه‌ها و نجات تالاب گاوخونی به عنوان یک ضرورت فرامنطقه‌ای و ملی به جد و مستمر از طریق طرح در کارگروه سازگاری با کم‌آبی استان و مراجع مرتبط ملی هم پیگیری می‌شود تا تحت همکاری بین بخشی و هم‌افزایی و مشارکت همه ذی‌نفعان و دستگاه‌های ذی‌ربط اجرایی و حاکمیتی، سند و نقشه راه احیای زاینده‌رود و تالاب گاوخونی عملیاتی شود.
در سال گذشته صورت‌جلسه و تفاهم‌نامه مشترکی بین شرکت آب منطقه‌ای و اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان تهیه و تنظیم شد و براساس مفاد این تفاهم‌نامه، در خصوص تامین حقابه و رهاسازی آب برای تالاب گاوخونی، در آذرماه ۱۴۰۲ با همکاری و هم‌افزایی همه دستگاه‌های مرتبط به‌ویژه حمایت‌های استانداری اصفهان و مجموعه‌های قضایی و نظارتی و همکاری ارزشمند کشاورزان عزیزو سمن‌ها، حقابه تالاب از سد رودشتین که نزدیکترین سد به این تالاب است، توسط شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان رهاسازی شد که در مجموع معادل حدود ۱۰ میلیون متر مکعب آب از ایستگاه شاخ‌کنار به تالاب رسید که البته بازهم نسبت به حقابه محیط‌زیستی تعیین‌شده برای این تالاب بسیار ناچیز است. اما همین میزان از رهاسازی نیز باعث شده است که هم‌اکنون حدود ۴ درصد تالاب گاوخونی به صورت موقت آبگیری و مرطوب شود.
با وجود این که حجم آب موجود در تالاب گاوخونی بسیار اندک و فقط محدود به لکه‌هایی کوچک در بخش شمال و مصب تالاب است، اما همین حجم کم نیز باعث شده است که امسال برخلاف سال‌های گذشته، تعداد زیادی پرنده در حاشیه تالاب حضور پیدا کنند. همچنین خوشبختانه بارندگی‌های مناسب اخیر باعث شده است که وسعت بیشتری از سطح گاوخونی مرطوب شود که این اتفاق کمک مهمی به جلوگیری از خیزش گرد و خاک در منطقه خواهد کرد.
پیگیری‌ها برای تخصیص هرچه بیشتر حقابه محیط‌زیستی تالاب گاوخونی همچنان ادامه دارد، اما با توجه به بارگذاری بیش از حد مصارف آبی در طول سال‌های گذشته در حوضه آبریز رودخانه زاینده‌رود، تامین کافی حقابه تالاب که حداقل معادل ۱۷۶ میلیون متر مکعب در سال است، دشوار بوده، ولی به استناد مطالعات علمی تعیین نیاز آبی تالاب گاوخونی تامین کسری از حقابه‌ها در هر شرایطی اعم از خشکسالی، عادی و ترسالی قابل تامین است و طبق قانون حفاظت و احیای تالاب‌ها، قانون حفظ و بهسازی محیط‌زیست و اصل ۵۰ قانون اساسی، وزارت نیرو موظف است که حتما متناسب با شرایط بارندگی حوضه آبریز و ذخایر سد زاینده‌رود، در طول هر سال حقابه‌های زیست‌محیطی اعم از پایداری جریان زاینده‌رود و تالاب گاوخونی را به اندازه کافی تامین کند.»
