گروه علمی ایرنا - پژوهشکده معتمد جهاددانشگاهی، مرکز تحقیقات سرطان پستان یکی از پژوهشکده‌های زیر مجموعه جهاد دانشگاهی است که این مرکز در سال ۱۳۷۵ با عنوان مرکز بیماری‌های پستان در جهاددانشگاهی واحد علوم پزشکی تهران آغاز به کار کرد و از سال ۱۳۹۱ پس از تفکیک از جهاددانشگاهی واحد علوم پزشکی تهران با عنوان پژوهشکده به فعالیت خود ادامه داد.
این مرکز در سال ۱۳۹۵ به دنبال موافقت هیات امنای جهاددانشگاهی پژوهشکده معتمد نام گرفت که هدفش انجام پژوهش، آموزش و ارائه خدمات درمانی در زمینه سرطان پستان است و اقدامات ارزشمندی در جهت ایجاد و ارتقای دانش موجود و ارائه خدمات به روز و موثر ارائه می‌دهد. این پژوهشکده همچنین در سال ۱۴۰۲ بر اساس ارزیابی مستقل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در بین تمامی مراکز پژوهشی در حوزه سرطان اعم از بالینی و زیست پزشکی در سراسر کشور موفق به کسب رتبه اول شد.
پژوهش‌های بالینی، آموزش و خدمات تخصصی در حوزه پیشگیری، تشخیص و درمان بیماران مبتلا به سرطان، پژوهش، آموزش و خدمات تخصصی در حوزه ژنتیک سرطان، حوزه کیفیت زندگی طب فراگیر در سرطان، حوزه پروتئین های نوترکیب در سرطان، حوزه فناوری های بین رشته‌ای در سرطان، حوزه توسعه فناوری درمان های پیشرفته در سرطان و ارائه خدمات تخصصی در حوزه فناوری‌های آزمایشگاهی بخشی از توانمندی‌های علمی، تخصصی و پژوهشی ذیل معاونت پژوهشی و آموزشی پژوهشکده سرطان معتمد است که خبرنگار ایرنا در گفت‌وگو با آسیه الفت بخش معاون این پژوهشکده به اقدامات و دستاوردهای این حوزه پرداخته که مشروح آن را در زیر می‌خوانید:
ایرنا: اهمیت فعالیت‌های پژوهشکده سرطان معتمد و دستاوردهای آن در سال ۱۴۰۳ را تشریح کنید
الفت: همان‌طور که می‌دانیم و بارها بر آن تأکید شده است، حوزه‌های دانشگاهی پلی میان صنعت و دانشگاه محسوب می‌شوند. یعنی نه از نظر جایگاه و سیاست‌ها صرفاً دانشگاهی هستند که فقط به تولید دانش بپردازند و نه صرفاً صنعتی وفناورانه؛ بلکه ترکیبی از هر دو بخش را در برمی‌گیرند. در همین راستا، تلاش ما این است که به‌ویژه در مورد پژوهشکده معتمد که در حوزه سرطان فعالیت می‌کند، بتوانیم سهمی در بهبود وضعیت سلامت و درمان جامعه داشته باشیم.
هدف ما این است که با اجرای طرح‌های کاربردی و توسعه فناوری‌های نوین، گامی مؤثر در مسیر ارتقای سلامت جامعه برداریم.
یکی از مهمترین اقدامات راه‌اندازی کارآزمایی بالینی فاز ۱ ویروس‌درمانی در سرطان‌های صعب‌العلاج است. البته بحث مهندسی ژنتیک و دست‌ورزی این ویروس‌ها از سال قبل آغاز شده بود، اما به هر حال، به دلیل پیچیدگی و سنگینی این فرآیند، پس از آماده‌سازی ویروس‌ها، مراحل تصویب آنها در شورای علمی و اخذ کد اخلاق انجام شد.
امسال نخستین بیمار مبتلا به سرطان پیشرفته که مورد درمان با ویروس آنکورین قرار گرفته بود، وارد فاز کارآزمایی بالینی شد. البته در زمان حاضر این کارآزمایی بالینی در فاز یک و دو قرار دارد. در فاز یک، ما فقط ایمنی این‌درمان را می‌سنجیم تا مطمئن شویم که برای بیماران عارضه‌ای نخواهد داشت. سپس فاز دو آغاز خواهد شد که در آن، میزان تأثیرگذاری این روش درمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
ایرنا: طرح‌های مهم پژوهشکده که در سال‌های گذشته آغاز شده و توسط فناوران به ثمر رسیده است، چه بود؟
الفت: در مجموع دو طرح مهم در این زمینه داشتیم که اولی کیت ۱۲ ژنی پیش‌بینی نیاز به شیمی‌درمانی بود که این کیت یا یکی از تجهیزات اساسی آزمایشگاه ها امسال موفق به اخذ مجوز از وزارت بهداشت شده است و به پژوهشکده معتمد این امکان را می‌دهد به شکل تک‌مرکزی نمونه‌ها را از سراسر کشور دریافت کند و نتایج را به بیماران ارائه دهد. البته نمونه‌های مشابه این کیت در دنیا وجود دارند، اما انجام آنها نیازمند ارسال نمونه به خارج از کشور بوده که علاوه برهزینه‌های بسیار بالا، موجب ارزبری می‌شد و فناوران کشور ما این کیت را با مهندسی معکوس در پژوهشکده معتمد تولید کردند.
نام بین‌المللی این کیت اندوپردیکت یا مامونیواپ است و نسخه ایرانی آن نیز در دسترس قرار دارد. در زمان حاضر، این کیت می‌تواند بیمارانی را که در مراحل اولیه سرطان قرار دارند و ممکن است بدون بهره‌مندی از شیمی‌درمانی، تنها متحمل عوارض آن شوند، شناسایی کند. تمامی آنکولوژیست‌های در سراسر کشور می‌توانند بیماران خود را جهت انجام این تست ژنتیکی به آزمایشگاه پژوهشکده معتمد ارجاع دهند.
دوم اینکه کیت تشخیص سلول‌های سرطانی در گردش (CTC) در پژوهشکده توسعه یافته است و کار آن به این شکل است که شامل یک چیپ میکروفلوئیدی بسیار کوچک است و پس از عبور جریان خون از آن، قادر است سلول‌های سرطانی در گردش را در خون شناسایی کند. سلول‌های سرطانی در گردش در بیماران معمولاً به ما کمک می‌کنند تا سیر پیشرفت بیماری را پیگیری و بررسی کنیم که آیا سرطان به ارگان‌های دیگر گسترش یافته است یا نه. همچنین، این کیت می‌تواند برای سنجش پیشرفت درمان مفید باشد. به این صورت که در بیمارانی که تحت شیمی‌درمانی قرار دارند، در مراحل ابتدای درمان، حین درمان و انتهای درمان، کاهش سلول‌های سرطانی در گردش نشان‌دهنده پاسخ مناسب به درمان است.
در زمان حاضر، تمامی مراحل تولید این کیت در پژوهشکده ما انجام شده و حتی استانداردهای لازم را دریافت کرده‌ایم. منتظر هستیم که مجوزهای نهایی صادر شود. پس از صدور این مجوزها، توان خواهیم داشت تا هم این کیت را به عنوان یک فناوری به مرحله تجاری‌سازی برسانیم و هم در مرکز خود بتوانیم به بیماران و متخصصان پاسخگویی داشته باشیم.
ایرنا: این پژوهشکده در زمینه تولید دانش چه اقداماتی انجام داده است؟
الفت: جهاد دانشگاهی بخشی از جایگاه دانشگاه را دارد و در این جایگاه، ما به تولید دانش نیز می‌پردازیم. در واقع می‌توان گفت که تولید دانش یا همان مقاله، یک محصول جانبی از هر طرح پژوهشی است. با این‌حال، ما به این مقالات اکتفا نمی‌کنیم، اما تولید مقاله نیز برای ما ارزشمند است.
در سال گذشته، پژوهشگران پژوهشکده معتمد بیش از ۱۳۰ مقاله در نمایه‌های بین‌المللی به چاپ رساندند که برخی از آنها حتی با ضریب تاثیر بالای ۱۲ منتشر شده‌اند. این موضوع نشان‌دهنده این است که همکاران ما در این پژوهشکده دارای ظرفیت‌های بالایی هستند و توانایی دارند هم به تولید دانش بپردازند و هم فناوری را در نظر بگیرند.
این پژوهشکده در ۲ سال گذشته، همان‌طور که می‌دانیم، در ارزیابی‌هایی که وزارت بهداشت از مراکز تحقیقاتی انجام می‌دهد، توانست در بین مراکز سرطان رتبه اول را کسب کند. همچنین، به طور کلی از بین حدود ۸۰۰ مرکز تحقیقاتی، رتبه دهم را به دست آورده‌ایم. این امتیازات و ارزیابی‌ها علاوه بر تولید دانش، به جذب بودجه و پژوهانه برای اجرای طرح‌های اثرگذار نیز مربوط می‌شود و توانسته‌ایم رتبه اول را در بین مراکز سرطان کسب کنیم.
ایرنا: به عنوان نمونه یکی از طرح های اثرگذار این پژوهشکده را نام ببرید؟
الفت: همان‌طور که اشاره کردم، یکی از طرح‌های اثرگذاری که پژوهشکده معتمد اجرا کرده، شبکه ملی سرطان است. با توجه به اینکه این ماموریت از سوی مجلس شورای اسلامی به پژوهشکده معتمد واگذار شده، تاکنون حداقل ۴ مرکز دراستان‌های مختلف کشور برای راه‌اندازی شبکه ملی سرطان تأسیس شده است. در این مراکز، با جذب سرمایه‌گذار، از بهترین تسهیلات تصویربرداری استفاده می‌شود. ما خوشحالیم که شعبات پژوهشکده معتمد که به موضوع غربالگری‌سرطان‌های زنان و به‌ویژه سرطان پستان اختصاص دارد، در این مراکز و در استان‌های دورافتاده کشور به مردم خدمت‌رسانی می‌کنند.
ایرنا: برنامه‌های پژوهشکده برای ۱۴۰۴ چیست؟
الفت: در خصوص برنامه‌هایی که برای سال آینده در حوزه‌های پژوهش، درمان و آموزش در دست اقدام است، به ویژه در بحث درمان، یکی از موضوعات مهم، توسعه پژوهشکده معتمد و توسعه فضای فیزیکی آن است. هدف این است که این فضای فیزیکی در بهترین شرایط ممکن و مطابق با استانداردها و در شأن زنان کشورمان برای پژوهشکده معتمد فراهم شود و امید است در ۱۴۰۴ شاهد اختصاص این فضای مناسب به پژوهشکده معتمد باشیم.
از نظر فعالیت‌های پژوهشی، علاوه بر فعالیت‌هایی که در زمان حاضر در دست اقدام داریم، در حوزه هوش مصنوعی و انفورماتیک پزشکی به طور جدی وارد می‌شویم. ما پروژه‌هایی داریم که بتوانیم در زمینه پردازش تصاویر پاتولوژی و تصاویر ماموگرافی آنها را به اجرا درآوریم. همچنین، هدف این است که به نرم‌افزارهایی دسترسی یابیم که متخصصان پاتولوژی و رادیولوژی بتوانند از آنها برای پردازش تصویر و کمک تشخیصی استفاده کنند.
مراکز یا کلینیک‌های مجازی هم از دیگر برنامه‌های ما هستند. قصد داریم برای مرکز خود این کلینیک‌ها را راه‌اندازی کنیم و طراحی آن توسط متخصصان خودمان انجام خواهد شد و هدف این است که بتوانیم به تمام نقاط کشور مشاوره و خدمات‌رسانی کنیم.
از سایر طرح‌هایی که در سال آینده در دست اقدام داریم، طب مکمل است. در این راستا، هدف ما راه‌اندازی کلینیک طب فراگیر و ایجاد کلینیک‌های اختصاصی مختلف از جمله کلینیک تغذیه، کلینیک روانشناسی، فیزیوتراپی، طب ورزشی وسایر خدمات مشابه است و قصد داریم این خدمات را گسترش داده و به صورت یک بسته جامع به بیماران ارایه دهیم.
بحث سایت اختصاصی کیفیت زندگی را داریم که هدف از آن این است که بتوانیم در قالب این سایت، اطلاعات دقیق و مفصل را به بیماران سرطانی ارایه دهیم. این سایت به بیماران امکان دسترسی به تمامی اطلاعات در حین درمان و پس از پایان درمان را می‌دهد که بتوانیم این سایت را در ۱۴۰۴ راه‌اندازی کنیم.
ایرنا: در موضوع کیت‌های تشخیصی چه برنامه‌ای دارید؟
الفت: در زمینه کیت‌های تشخیصی، همکاران ما همچنان فعال هستند. بعد از کیت تشخیص و جداسازی سلول‌های سرطانی سیستم گردش خون با قابلیت پایش روند درمان سرطان (CTC) اکنون در حال طی کردن مراحل انتهایی اخذ مجوز است که همکاران ما در مرزهای دانش حرکت می‌کنند. کیت‌های تشخیصی دیگری مانند کیت دی‌ان‌ای در گردش خون را نیز توسعه خواهند داد و مراحل اخذ مجوز آنها را نیز طی خواهند کرد.
ایرنا: تلاش پژوهشکده معتمد برای تولید چیپ یا تومور روی تراشه‌ها این به کجا رسید؟
الفت: یکی از بحث‌های روز دنیا، تومور روی تراشه است. به دلیل محدودیت‌هایی که در انجام تست‌های حیوانی وجود دارد و مشکلات اخلاقی مرتبط با آن، اخیراً تومور روی تراشه به عنوان جایگزینی برای تست‌های حیوانی در حال توسعه است.همکاران ما در حال حاضر مشغول به تولید این چیپ هستند. با استفاده از این چیپ، می‌توان قطعه‌ای از تومور هر فرد را روی آن قرار داده و سپس داروهای مختلف را روی آن آزمایش کرد. به این ترتیب، به جای انجام آزمایشات مختلف روی حیوانات آزمایشگاهی، می‌توان این آزمایش‌ها را با عوارض کمتر و با رعایت کامل جنبه‌های اخلاقی روی این چیپ‌ها انجام داد.
ایرنا: فعالیت‌های پژوهشکده معتمد در حوزه آموزش در این یکسال اخیر چه بوده است؟
الفت: فعالیت‌های ما در خصوص آموزش ادامه دارد. ما به طور منظم نشست‌های علمی تخصصی برگزار می‌کنیم که گاهی اوقات به صورت دو هفته یک‌بار و یا ماهانه برگزار می‌شود. در این نشست‌ها، تمامی متخصصان مرتبط با سرطان حضور دارند و در هر کدام از این جلسات، آخرین دستاوردها و معتبرترین شواهد علمی (گایدلاین‌ها) و مباحث روز دنیا از کنگره‌های بین‌المللی مطرح می‌شود. این سمینارها همچنین دارای امتیاز بازآموزی هستند. در حال حاضر، برنامه آموزشی فروردین ماه ما روی سامانه آموزش مداوم قرار داده شده است.
همچنین، بعد از گسترش فضای فیزیکی و زمانی که از این موضوع تا حدودی فارغ شدیم، هدف ما این است که کنگره بین‌المللی سرطان پستان را مجدداً، پس از ۲ سال تأخیر، برگزار کنیم. این کنگره در حوزه‌های مختلف از جمله آنکولوژی جراحی، علوم پایه و سایر زمینه‌های مرتبط برگزار خواهد شد. تلاش داریم در تمام این زمینه‌ها بتوانیم آموزش‌های مناسب را به دانش‌پژوهان و پژوهشگران کشورمان ارائه دهیم و این دانش را به اشتراک بگذاریم.
با فراخوانی که برای فناوران صادر کردیم، طرح‌های فناورانه بسیار عالی و کاربردی به دست ما رسید که بیش از ۲۰ ایده و طرح فناورانه را شامل می‌شود که مورد غربالگری قرار خواهند گرفت و از میان آنها، بهترین‌ها انتخاب می شود و از آنها تا زمان به ثمر نشستن حمایت مالی می شود.
