راز سربه مهر افول ستاره پالایشگاه خلیج فارس/دلایل تبدیل ایران از صادرکننده به واردکننده بنزین

به گزارش ایلنا، احداث پالایشگاه ستاره خلیج فارس در سال ۱۳۸۵ کلید خورد و هدف آن تولید بنزین با استاندارد یورو ۵،گازوئیل، گاز مایع و سایر محصولات پالایشگاهی بود. فازاول این پالایشگاه در اردیبهشت ۱۳۹۶ به بهره‌برداری رسید و تولید بنزین در کشور را به‌طور چشمگیری افزایش داد. با تکمیل فازهای دوم و سوم در سال‌های بعد، ظرفیت تولید روزانه این پالایشگاه به حدود ۴۵ میلیون لیتر بنزین یورو ۵ رسید.

تا پیش از از راه‌اندازی این پالایشگاه، ایران یکی ازبزرگترین واردکنندگان بنزین در جهان بود. اما پس ازبهره‌برداری کامل از پالایشگاه ستاره خلیج فارس و افزایش تولید داخلی، ایران در سال ۱۳۹۸ به صادرکننده بنزین تبدیل شد و تجربه صادرات بنزین به برخی از کشورهای همسایه مانند افغانستان، عراق و آسیای میانهآغاز شد که این تحول در صنعت نفت و گاز کشور، نقطه عطفی در آن رخ داد. اما تولید بنزین از نظر کمی و کیفی به دلیل کمبود منابع و تحریم و ... با چالش‌هایی روبرو شد به گونه‌ای که در حال حاضر دغدغه اصلی دولت، تامین ارز مورد نیاز برای واردات بنزین شده است. 

افول زودهنگام ستاره خلیج فارس

بهره‌برداری از پالایشگاه ستاره خلیجفارس در سال‌های دور، گامی مهم در راستای خودکفایی در تولید بنزین بود، این پروژه که به‌عنوان بزرگ‌ترین پالایشگاه میعانات گازی در خاورمیانه شناخته می‌شود،ظرفیت تولید روزانه بیش از ۴۵ میلیون لیتر بنزین یورو ۵ را فراهم کرد. با بهره‌برداری کامل از این پالایشگاه، کشورنه تنها به خودکفایی در تأمین نیاز داخلی رسید، بلکه به صادرکننده  بالقوه بنزین تبدیل شد. اما این دستاورد مهم به دلیل  سوءمدیریت، عدم برنامه‌ریزی بلندمدت وتصمیم‌گیری‌های غیرشفاف، از دست رفت و ایران باردیگر به واردکننده بنزین تبدیل شد. این در حالی است که؛ پالایشگاه ستاره خلیج فارس به عنوان یکی از مهم‌ترین و بزرگترین پالایشگاه‌های خاورمیانه، نقشی حیاتی درتامین سوخت کشور ایفا می‌کند. این پالایشگاه، با تکیه برفناوری‌های مدرن و نیروی انسانی متخصص، توانایی تولید بنزین با کیفیت بالا و عدد اکتان بیش از ۹۵ راداراست. با این حال، گزارش‌های اخیر حاکی از آن استکه این پالایشگاه به دلیل مشکلات و ناترازی‌های مختلف،ناچار به کاهش کیفیت تولیدات خود و عرضه بنزین با عدداکتان ۸۷ شده است. این موضوع نگرانی‌های متعددی رادر حوزه‌های اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی ایجاد کرده است.

فقدان سرمایه و مدیر کارآمد

قرار بر این بود که ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس دراواسط دهه ۱۳۸۰ و به ویژه در دولت یازدهم با شتاب بیشتری ادامه یابد. این برنامه‌ریزی به منظور افزایش ظرفیت تولید بنزین و تأمین نیازهای داخلی کشور صورت گرفت. با این حال، به دلیل سوءمدیریت‌ها و تحریم‌های بین المللی، این هدف محقق نشد و روند ساخت پالایشگاه کاهش یافت و در برخی موارد به تعلیق افتاد. تحریم‌هاتأثیر زیادی بر تأمین تجهیزات و مواد اولیه داشت و سوءمدیریت در برخی از مراحل پروژه نیز به تأخیر در پیشرفت آن منجر شد. در نتیجه، پروژه پالایشگاه ستاره خلیجفارس با وجود برنامه‌ریزی‌های اولیه برای شتاب بخشیدن به ساخت، با چالش‌های جدی مواجه شد. این چالش‌ها نه تنها بر روند ساخت تأثیر گذاشتند، بلکه بر اهداف کلی کشور در زمینه تأمین سوخت و کاهش وابستگی به واردات نیز تأثیر منفی داشتند.

دلایل کاهش کیفیت تولید

تحلیلگران معتقدند؛ یکی از اصلی‌ترین دلایل کاهش کیفیت تولید، کمبود یا نامناسب بودن مواد اولیه پالایشگاهاست، اگر خوراک پالایشگاه با کیفیت پایین تامین شود،محصول نهایی نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد. بعلاوه، عدم سرمایه‌گذاری کافی برای به‌روزرسانی تجهیزات پالایشگاهی نیز باعث کاهش کمیت و کیفیت تولید بنزین می‌شود، هر چند اولویت‌بندی‌های سیاست‌های اقتصادی – سیاسی دولت در زمان خود بر این قرار گرفت که تا با تولید بنزین ارزان‌تر با اکتان پایین‌تر هزینه مصرف‌کنندگان کاهش یابد و اولویت‌های دیگر در توزیع منابع جایگزین شوند. بسیاری از کارشناسان هم‌زمان با تولید بنزین با عدد اکتان پایین، نسبت به عواقب آن مانند احتراق نامناسب و کاهش کارآیی موتورها و افزایش آلودگی هوا با تولید آلاینده‌هایی چون مونوکسید کربن هشدار دادند و تاکید کردند که این رویکرد باعث کاهش کیفیت سوخت و در نتیجه افزایش هزینه‌های تعمیر ونگهداری خودروها خواهد شد. همچنین بدیهی است، کاهش کیفیت تولیدات و حذف قابلیت رقابت محصولات کشور در بازارهای بین‌المللی موجب کاهش صادرات و عدم اقبال به بنزین تولید شده با این ویژگی شد. 

به گفته تحلیلگران؛ پالایشگاه ستاره خلیج فارس باظرفیت‌های عظیم خود همچنان می‌تواند نقش کلیدی دربهبود وضعیت تولید بنزین باکیفیت در کشور ایفا کند، به شرطی که مشکلات ساختاری و مدیریتی به درستی شناسایی و حل شوند. اما برای بازگشت به تولید بنزین باکیفیت بالا و رفع ناترازی‌ها، سرمایه‌گذاری‌های مطلوب در زیرساخت‌ها به منظور ارتقاء و نوسازی پالایشگاه‌ها عملیاتی شود و علاوه بر این اقدامات جدی به منظورتنوع‌بخشی به منابع تامین خوراک انجام شود. همچنین اصلاح سیاست‌های قیمت‌گذاری و تامین منابع مالی برایارتقای کیفیت تولید، فرهنگسازی مصرف بهینه سوخت و .... ازجمله دیگر رویکردهایی به شمار می‌آید که می‌تواند وضعیت تولید بنزین با شاخص‌ها و استانداردهای مطلوب را رونق دهد. 

تقابل سیاست و اقتصاد

متأسفانه، این موفقیت بزرگ به‌دلیل سوءمدیریت، عدمبرنامه‌ریزی بلندمدت و تصمیم‌گیری‌های غیرشفاف از بین رفت و ایران دوباره به وضعیت واردکننده بنزین بازگشت. این موضوع نشان‌دهنده اهمیت مدیریت صحیح وبرنامه‌ریزی استراتژیک در حفظ دستاوردهای ملی و تأمیننیازهای داخلی کشور است. برخی از کارشناسان بر این باورند که عدم برنامه‌ریزی بلندمدت و نداشتن استراتژی مشخص در مدیریت منابع و تولید، از جمله دلایل اصلی این وضعیت است. همچنین، سوءمدیریت در تخصیص  منابع و عدم توجه به نیازهای واقعی بازار، به کاهش کیفیت و کمیت تولیدات پالایشگاه منجر شده است. علاوه بر این، نوسانات قیمت نفت و تحریم‌های بین‌المللی نیز بر روند تولید و صادرات بنزین تأثیر گذاشته و به مشکلات موجود دامن زده است. این عوامل باعث شده‌اند که ایران بار دیگر به واردکننده بنزین تبدیل شود و نیاز به واردات را احساس کند. با توجه به این چالش‌ها، نیاز به بازنگری در سیاست‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی استراتژیک در صنعت نفت و گاز کشور احساس می‌شود. برای حفظ دستاوردهای ملی و تأمین نیازهای داخلی، لازم است که مسئولان به‌طور جدی به مسائل مدیریتی و برنامه‌ریزی توجه کنند و از تقابل تصمیمات سیاسی با اقتصادی در راستای تامین منافع ملی پرهیز کنند.