از سکته‌ حافظ اسد پشت تلفن تا جانشینی فرزندش با تغییر قانون

بعدازظهر روز شنبه ۲۱ خرداد ۱۳۷۹ حافظ اسد رئیس‌جمهور هفتادساله‌ی سوریه در حالی که داشت تلفنی با نخست‌وزیر وقت لبنان گفت‌وگو می‌کرد، دچار حمله‌ی قلبی شد، گوشی از دستش افتاد و درجا جان سپرد. درگذشت او نه‌تنها سوریه که جهان عرب را غرق در ماتم و سوگواری کرد.

نیویورک‌تایمز همان شب در تحلیلی اسد را به عنوان محور اساسی در روند صلح خاورمیانه خواند و نوشت که با درگذشت او این روند در هاله‌ای از ابهام فرو رفت. بیل کلینتون رئیس‌جمهور وقت آمریکا نیز ضمن اظهار تسلیت در بیانیه‌ای به همین مناسبت اعلام کرد که با تمام اختلاف‌نظرش با او برایش بسیار احترام قائل بوده است. کلینتون به همین بیانیه نیز اکتفا نکرد و در همان شب تلفنی به مدت ده دقیقه با بشار اسد فرزند حافظ که یک ماه بعد جانشین او شد صحبت کرد.

کمی پس از این‌که مجری تلویزیون سوریه خبر درگذشت حافظ اسد را از تلویزیون با گریه ‌خواند، مردم سوگوار دسته دسته روانه‌ی خانه‌ی او در شمال دمشق شدند.

در مراسم تشییع‌جنازه‌ی او نیز که چند روز بعد انجام شد از میان سران کشورهای غربی ژاک شیراک رئیس‌جمهور فرانسه شرکت کرد و بقیه مثل صدراعظم آلمان و... پیام‌های تسلیت صادر کردند. از سوی ایران نیز سید محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت و سردار رحیم‌صفوی فرمانده کل سپاه حضور یافتند و پس از آن بشار اسد فرزند حافظ اسد طولانی‌ترین دیدار را پس از مراسم تشییع با رئیس‌جمهور ایران انجام داد.

هموارسازی عجیب مسیر قانونی

در مجموع واکنش‌های جهانی به مرگ حافظ اسد نشان می‌داد که او چهره‌ای تقریبا موجه در جهان سیاست بوده است. حافظ اسد در دنیای عرب به نماد مبارزه با اسرائیل و اتحاد اعراب به شمار می‌رفت. به محض درگذشت او اما طی یک روند پرسرعت و عجیب فرزند ۳۴ ساله‌اش بشار اسد بر سر کار آمد. شخصی که اگرچه در هنگام روی کار آمدن حتی قانون را نیز برای رئیس‌جمهور شدنش تغییر دادند و در شهرهای مختلف سوریه مردم به تظاهرات بیعت با او دست زدند اما پس از ۱۰ سال یک بار تا مرز سقوط پیش رفت و بار بعد که همین دو روز پیش بود مجبور شد با تصرف پایتخت کشورش به دست مخالفان مسلح عطای قدرت را به لقایش ببخشد و از کشور خود بگریزد.

اما بشار طی چه روندی بر سر کار آمد؟ در همان شبی که حافظ اسد از دنیا رفت، بلافاصله پارلمان سوریه جلسه‌ای فوق‌العاده تشکیل داد و به اتفاق آرا (۲۷۰ رای) با تعدیل ماده‌ی ۸۳ قانون اساسی این کشور حداقل سن رئیس‌جمهوری را از ۴۰ سال به ۳۴ سال کاهش داد تا سن بشار مانعی برای رئیس‌جمهور شدنش ایجاد نکند.

در همین شب رهبری کشوری حزب بعث سوریه نیز در نشست خود بشار را رسما به عنوان نامزد ریاست‌جمهوری سوریه معرفی کرد. خبرگزاری رسمی سوریه «سانا» عصر یکشنبه ۲۲ خرداد ۷۹ اعلام کرد: «اعضای رهبری کشوری حزب بعث این کشور در نشست خود که به ریاست سلیمان قداح معاون دبیر کشوری حزب مذکور تشکیل شد، به اتفاق آرا بشار اسد را برای به دست گرفتن منصب ریاست‌جمهوری به مجلس ملی سوریه معرفی کردند.».

فردای آن روز یعنی ۲۲ خرداد نیز به فوریت برای هموارسازی مسیر ریاست‌جمهوری بشار او را به درجه‌ی ژنرالی ارتقا دادند و مسئولیت فرماندهی کل نیروهای مسلح سوریه را برعهده‌اش گذاشتند.

عبدالحلیم خدام کفیل ریاست‌جمهوری سوریه در همین روز پس از ارتقای درجه‌ی بشار اسد به ژنرالی او را به عنوان سرفرمانده نیروهای مسلح منصوب کرد. دفتر او اعلام کرد حکمی که برای بشار اسد صادر شده است از زمان ابلاغ لازم‌الاجراست. پیش از آن حافظ اسد شخصا سرفرماندهی نیروهای مسلح را به عهده داشت.

همچنین در نشست چهارم تیرماه رهبری کشوری حزب بعث سوریه بشار اسد فرمانده کل ارتش و نیروهای مسلح سوریه به جای پدرش به سمت دبیرکل تشکیلات رهبری کشوری حزب بعث انتخاب شد. این تشکیلات که ۲۱ عضو داشت، بالاترین مرجع تصمیم‌گیرنده‌ی حزب بعث سوریه بود و سیاست‌های داخلی و خارجی این کشور را تعیین می‌کرد...

با اقدامات سریع حزب بعث سوریه، مسیر کاملا برای ریاست‌جمهوری بشار اسد ۳۴ ساله هموار شد و او نهایتا طی یک همه‌پرسی تک‌نفره که کاندیدایش فقط خودش بود و در دوشنبه بیستم تیر ۷۹ برگزار شد، با کسب بیش‌ترین آرا برای یک دوره هفت ساله رئیس‌جمهور سوریه شد؛ دوره‌ای که سه بار بعد با همه‌پرسی‌هایی شبیه تکرار شد!

با همه‌ی این تلاش‌ها اما بشار هرگز نتوانست جای پدر را در عرصه‌ی سیاست بگیرد، نه عامل اتحاد اعراب شد و نه نماد مبارزه با صهیونیسم، فردی که کشورش روزگاری مهد اتحاد اعراب بود، حالا با مخالفینی ساقط شد که در ورود به پایتخت سوریه با دست نماد پان‌ترکیسم را به رسانه‌ها نمایش می‌دادند!