تا کنون سیاستمداران و پژوهشگران سیاسی بسیاری در مورد توسعه روزافزون و بی‌قاعده هوش مصنوعی هشدار داده و خطراتی را برای ورود آن به سیاست ترسیم کرده‌اند. «هنری کیسینجر»، وزیر اسبق امور خارجه آمریکا، از آن دسته پژوهشگرانی بود که دید مثبتی نسبت به ورود هوش مصنوعی به سیاست نداشت. او بر این اعتقاد بود در شرایطی که احتمال جنگ چین و آمریکا وجود دارد، هوش مصنوعی می‌تواند به یک تسلیحات دیجیتالی در دست قدرت‌های بزرگ تبدیل شود؛ سلاحی که به اعتقاد کیسینجر از بمب اتم هم مخرب‌تر خواهد بود، زیرا هیچ گونه تفکر و شعور انسانی پشت آن وجود ندارد.
روح‌الله اسلامی، عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه تکنولوژی از پایه‌های تغییر جوامع است، به تشریح سیر تاریخی پیشرفت تکنولوژی پرداخت و اظهار کرد: زمانی تکنولوژی‌ها طبیعی، ساده و دم دستی بودند؛ مانند ساختن مسکن از سنگ و چوب یا جنگیدن با نیزه و اسب. حدودا تا سال ۱۶۰۰ پس از میلاد، تکنولوژی تولیدشده توسط بشر در تمام جهان در همین حد بود و دستاوردهایی مانند کشف آتش، اهلی کردن حیوانات، کشاورزی و... نیز در همین بستر حاصل شده است.
وی با بیان اینکه افزایش تهدیدات علیه بشر او را وادار به تولید تکنولوژی‌های پیچیده‌تر کرد، افزود: از ۱۶۰۰ به بعد تکنولوژی از ساده به مکانیکی تغییر یافت. این تکنولوژی‌ها ساخته دست بشر اند و انسان برای دستیابی به این تکنولوژی، انرژی‌هایی نظیر بخار، الکتریسیته، سوخت‌های فسیلی و این اواخر هم انرژی هسته‌ای را به کار گرفت. این منابع انرژی کمک می‌کنند تکنولوژی‌های ما قدرتمندتر و پیچیده‌تر شوند و امکان غلبه ما بر بیماری، جنگ و بلایای طبیعی افزایش می‌یابد، کما اینکه اکنون شاهدیم در سایه پیشرفت تکنولوژی، امکانات مورد استفاده بشر توسعه یافته و میانگین عمر انسان‌ها نیز بیشتر شده است.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی ادامه داد: همچنین ایجاد مجلس، تفکیک قوا، تدوین قانون اساسی، برگزاری انتخابات، ایجاد دموکراسی و... نیز از نمونه‌های ورود تکنولوژی مکانیکی در علوم انسانی و سیاست است. در حوزه سیاست خارجی نیز می‌توان به دایر شدن سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها، تشکیل سازمان ملل، موازنه قوا و... به عنوان نمودهایی از تکنولوژی مکانیکی اشاره کرد.
اسلامی با بیان اینکه در سال ۱۹۹۰ تکنولوژی از مکانیکی به کوانتومی تغییر یافت، گفت: نمونه‌ای از این سیر تکنولوژی را می‌توان در تغییر شیوه‌های جنگ دید. زمانی انسان‌ها به وسیله سنگ و نیزه با یکدیگر می‌جنگیدند، با ورود به دوره تکنولوژی مکانیکی ادوات جنگ به تانک و تفنگ تغییر یافت و حالا در دوره تکنولوژی کوانتومی و اطلاعاتی، جنگ‌های سایبری به اصلی‌ترین شیوه جنگیدن تبدیل شده‌اند. حتی حمله ایران به اسرائیل نیز عملا به همین شیوه انجام شده بود و نیروهای مسلح ایران از پشت سیستم‌های کامپیوتری موشک‌ها و پهپادها را هدایت می‌کردند. همین پیشرفت را در شیوه حکومتداری و فعالیت دولت‌ها هم می‌توان دید؛ اکنون دولت الکترونیک از نمونه‌های پیشرفت در عصر تکنولوژی دیجیتال است. در حقیقت دنیا از عصر صنعتی و مدرن، وارد عصر پساصنعتی و پسامدرن شده است.
وی با بیان اینکه ما پس از تکنولوژی اطلاعات، سایبر و دیجیتال، هم‌اکنون وارد انقلاب چهارم صنعتی (هوش مصنوعی) شده‌ایم، عنوان کرد: اکنون خانواده، دولت، سیاست خارجی، جامعه و... همه تحت تاثیر این نوع تکنولوژی تغییر یافته است. ما در این عرصه چند بازیگر داریم؛ دسته اول شهروندان اند که علاقه‌مند به استفاده از تکنولوژی مبتنی بر هوش مصنوعی هستند و عمدتا خطری از سمت آن حس نمی‌کنند. بازیگران دوم شرکت‌های توسعه‌دهنده هوش مصنوعی هستند که در تلاش اند با افزایش سرمایه‌گذاری در این حوزه، هر روز آن را بیشتر توسعه دهند.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی ادامه داد: دسته سوم بازیگران، حکومت‌ها هستند که رویکردی دووجهی نسبت به هوش مصنوعی دارند؛ یعنی از یک طرف از اینکه می‌توانند در این قالب خدمات ۲۴ ساعته و بینالمللی رائه دهند و بر مشروعیت داخلی خود بیافزایند و همچنین با هوش مصنوعی قدرت نظامی و امنیتی خود را افزایش دهند، راضی اند و از یک طرف دیگر نگران هستند که پیشرفت تکنولوژی و خصوصا ورود هوش مصنوعی به زندگی مردم و افزایش دسترسی‌ها و اطلاعات آنان و ورودشان به پلتفرم‌های جهانی، قدرت و تسلط حکومت‌ها را کاهش دهد.
مقاومت دولت‌ها در برابر موج تکنولوژی راه به جایی نمی‌برد
اسلامی اضافه کرد: لذا دولت‌ها در مواجهه با تکنولوژی به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ نخست آن‌ها که در برابر این موج مقاومت می‌کنند با وضع محدودیت‌هایی، جلوی دسترسی شهروندان خود به تکنولوژی پیشرفته را می‌گیرند. دسته دوم حکومت‌هایی اند که سعی می‌کنند با سایر کشورها در زمینه پیشرفت تکنولوژی همکاری داشته باشند، یعنی مثلا یکی تراشه می‌سازد به بقیه صادر می‌کند و آن یکی نرم‌افزاری جدید تولید کرده به سایر کشورها می‌فروشد. کشورهایی که در دسته دوم قرار می‌گیرند، موفق می‌شوند.
وی با بیان اینکه به طور کلی حکومت‌ها توانایی قطع دسترسی مردم به تکنولوژی را ندارند، عنوان کرد: به نظر من هوش مصنوعی باعث می‌شود جهان به سمت حکمرانی جهانی پیش می‌رود. یعنی مثلا پول از دست دولت‌ها خارج می‌شود و ارزهای دیجیتال تبدیل به ابزار مرسوم مبادلات و خرید و فروش مردم می‌شوند و در همین فضای مجازی بانک‌های بینالمللی شکل می‌گیرند که ممکن است حتی در جایی هم مستقر نباشند، اما کنترل مبادلات و گردش پول جهان را در دست دارند. در حقیقت دنیا تحت حاکمیت فضای مجازی درمی‌آید.
این پژوهشگر علوم سیاسی بیان کرد: به عقیده من اکنون نظریه هابز، فیلسوف قرن ۱۶ در حال تحقق است و یک لویاتان (حکمرانی جهانی) شکل می‌گیرد که در آن مفهوم دولت-ملت به شکل کنونی از بین می‌رود. سردمداران این حکمرانی جهانی، شرکت‌های بینالمللی اند، البته شرکت نه به این معنا که عده‌ای آدم در یک مکان مشخص دور هم جمع شده و کارهایی را انجام دهند، بلکه منظور یک سری شرکت‌های شبکه‌ای غیرمتمرکز است.
کاهش جنگ و مرگ‌ومیر در سایه پیشرفت تکنولوژی
اسلامی در خصوص اینکه برخی نگران اند در صورت پیشرفت فزاینده هوش مصنوعی، جهان به سمت جنگ ابرقدرت‌ها با استفاده از تسلیحات دیجیتال برود، گفت: با نگاهی به تاریخ می‌بینیم هر چه تکنولوژی پیشرفت کرده، وضعیت دنیا و سطح زندگی مردم بهتر شده و طول عمرشان افزایش یافته است. پیشرفت تکنولوژی حتی باعث کاهش تعداد جنگ‌های منجر به تلفات انسانی می‌شود. زمانی حدود ۷۰، ۸۰ درصد مردم در جنگ زندگی می‌کردند، اما اکنون از ۸ میلیارد جمعیت جهان، شاید نهایتا چند ده میلیون نفر درگیر جنگ باشند. البته الآن هم جنگ‌های الکترونیکی در جریان است، اما تعداد تلفات آن با جنگ‌های قدیم قابل مقایسه نیست.
وی ادامه داد: به علاوه الآن چون هر اتفاقی در هر گوشه از جهان بیفتد، تمام مردم متوجه می‌شوند و افکار عمومی واکنش نشان می‌دهند، دولت‌ها کمتر می‌توانند دست به اقدامات جنگ‌طلبانه و ضدبشری بزنند، یعنی در این فضای گسترده تبادل اطلاعات و افزایش نقش افکار عمومی، هزینه جنگ به شدت افزایش یافته و دولت‌ها بیشتر تمایل به صلح دارند.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی اضافه کرد: همچنین امروز شاهد کاهش شدید آمار مرگ و میر نسبت به گذشته هستیم. مردم هر لحظه با استفاده از تکنولوژی و وسایل پزشکی پیشرفته که استفاده از آن‌ها راحت است، می‌توانند وضعیت سلامت خود را چک کنند. در سال‌های دور بیماری‌های همه‌گیر مانند طاعون بیش از ۱۰۰ میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشید، اما در سال‌های اخیر همه‌گیری کرونا در کل دنیا موجب مرگ ۷ میلیون نفر شد. این‌ها نشان می‌دهد پیشرفت تکنولوژی باعث شده زندگی مردم در تمام حوزه‌ها بهبود یابد. البته قطعا یک سری سازمان‌ها و قوانین برای کنترل هوش مصنوعی شکل خواهد گرفت تا کسی نتواند از آن در راستای اهداف ضدبشری استفاده کند.
اسلامی با بیان اینکه اکنون شرایط به گونه‌ای است که اگر کشوری عزم توسعه داشته باشد، به سرعت می‌تواند به آن برسد، افزود: یعنی اگر کشوری تصمیم به پیشرفت بگیرد، زیر ۱۰ سال زیر و رو می‌شود. امارات، قطر، عربستان و سنگاپور همه نمونه‌ای از کشورهایی اند که در عصر اطلاعات عزم توسعه کردند و در کمتر از ۱۰ سال به طور بسیار چشمگیری تغییر یافتند.
وی ادامه داد: در ایران نیز مردم ما نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر، شدیدا علاقه‌مند به توسعه تکنولوژی و استفاده از وسایل مبتنی بر هوش مصنوعی اند. در سطح حکومت هم اقداماتی نظیر راه‌اندازی دولت الکترونیک، بانکداری مجازی و... نشان می‌دهد دولت هم نسبت به گسترش تکنولوژی در کشور بی‌میل نیست، اما دو نگرانی دارد؛ اول نگرانی مذهبی و اخلاقی است و دوم نگرانی امنیتی. لذا ایران در پی بومی‌سازی بسیاری از ابزارهای تکنولوژی است تا آسیب‌های این حوزه را به حداقل برساند.
انتهای پیام
