از پل خشتی لنگرود به سمت محله «راه پشته» می‌روم. اگرچه اکنون «راه پشته»، یکی از محلات قدیمی و پرتراکم شهر لنگرود است، ولی حدود دو قرن پیش، سپیدرود از حاشیه این روستا عبور کرده و به دریا می‌رسید. اکنون بستر سپیدرود تغییر کرده و تنها یکی از شعبات رودخانه از محله راه پشته عبور می‌کند. در این محله، هنوز خانه‌هایی با بام‌های سفال‌پوش، از گذشته‌های این شهر بندری به یادگار مانده است. شعبه‌های متعدد رودخانه در محلات قدیمی شهر لنگرود، به نحوی می‌گذرد که در انتهای محله «سالی پاکه » بهم می‌پیوندد و در مرداب و بندر چمخاله، به دریا می رسد.
«راه پشته»، «انزلی محله» و «فشکالی محله»، محلات قدیمی لنگرود هستند که مرز جغرافیایی آنها، رودخانه لنگرود است. مثلا یک سوی رودخانه، «راه پشته» و سوی دیگر «انزلی محله» است. در گذشته کار حمل و نقل کالا و مسافر با قایق های محلی موسوم به «لوتکا» از طریق همین رودخانه و شعباتش صورت می گرفت. و زمانی‌که لنگرود صاحب بندر بود و تجارت ابریشم در این شهر رونق زیادی داشت، خانه های تجار و ثروتمندان، عمدتا در حاشیه رودخانه ساخته می شد تا بتوانند برای جابجایی کالاهای خود از فرصت این راه آبی استفاده کنند. این خانه ها عمدتا با مصالح پایدار ساخته می شدند و به همین دلیل اگر برای آنها مجوز نوسازی صادر نشود، سال های زیادی همچنان دوام می آورند.
یکی از این خانه های تاریخی، «عمارت نصرتیان» است که چندسال پیش توسط اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان خریداری شد و همزمان با هفته میراث فرهنگی در سال ۱۳۹۸، به عنوان ساختمان اداری میراث فرهنگی شهرستان لنگرود، تغییرکاربری یافت. در ایام تعطیلات نوروز، درب این بنای دو طبقه، به روی گردشگران باز شد و علاقمندان می توانستند از نزدیک یکی از خانه های تاریخی شهر لنگرود را ببینند.
لازم به یادآوری است، استان گیلان، دارای ۵ شهر با بافت تاریخی است که طبق مصوبه وزارت کشور و شرکت بازآفرینی کشور، می باید بافت های تاریخی آن حفظ شود. برهمین اساس ادارات مسئول ملزم به حفظ این بافت ها بوده و صدور مجوزهای نوسازی نیز می باید با ضوابط خاصی صورت گیرد. هرچند در عمل شاهد هستیم بافت های تاریخی به نام نوسازی بافت های فرسوده در سال های اخیر نابود شده و تنها تک بناهای تاریخی در این ۵ شهر باقی مانده است.
شهر لنگرود، یکی از این ۵ شهر تاریخی است. این شهر با استخرها و مرداب های طبیعی فراوان، روزگاری یکی از شهرهای تحت سیطره کیائیان (فرمانروایان محلی شرق گیلان پیش از صفویه) بود. این شهر در زمان صفویه و تا دوره قاجار، یکی از مهمترین شهرهای تولید کننده ابریشم گیلان بود. در زمان «نادرشاه افشار» نخستین کشتی جنگی به دستور نادر شاه در این شهر ساخته می شود. و در ساحل فعلی چمخاله، لنگرود صاحب بندرگاه می شود که کالاهای تجاری به اروپا صادر شده و یا از روسیه وارد لنگرود می شد. به همین دلیل شهر لنگرود بخاطر حضور تجار مختلف، رونق زیادی داشت و طبیعتا خانه های اعیانی زیادی هم در آن ساخته شد.
ساختمان تاریخی نصرتیان، یکی از بناهای قدیمی در بافت تاریخی لنگرود است و در زمینی به مساحت ۴۰۰متر مربع ساخته شده است . بخش اعیان آن در دو طبقه ساخته شده و با احتساب طبقه همکف، جمعا حدود ۲۰۰ متر مربع مساحت دارد. آنگونه که کارشناس اداره میراث فرهنگی شهرستان لنگرود توضیح می دهد: این بنا، در گذشته در تملک خانواده نصرتیان بود و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال ۱۳۹۸، برای خرید این بنا و مرمت و بازسازی فاز نخست این ساختمان، بالغ بر ۶ میلیارد ریال هزینه کرده است.
با این حال وقتی از نزدیک این بنا را مشاهده می کنم، معلوم می شود که تا تکمیل مرمت راه زیادی مانده است. طبقه همکف، عملا بسته است و از پشت پنجره ها می توان مشاهده کرد که مصالح ساختمانی در این طبقه دپو شده است. کارشناس اداره میراث فرهنگی لنگرود، اجازه عکس برداری از طبقه دوم را نمی دهد. این طبقه در عمل، دفتر کار مدیر میراث شهرستان لنگرود است. از ظواهر پیداست مرمت اولیه انجام شده است. از رنگ متفاوت چوب های پل کوبی کف و همچنین درب و پنجره های طبقه اول، می توان فهمید تعویض شده است. در معماری بومی گیلان، خانه بر یک کرسی چینی ساخته می شد و با احتساب یک فضای خالی، کف بنا با تخته های چوبی کف پوش می گردید که به آن «پل کوبی» می گفتند. این شیوه برای کاهش رطوبت به بنا می شد.
از پشت شیشه پنجره های چوبی، «محله راه پشته» و رودخانه لنگرود پیداست. و خانه های سفال پوشی که در آن سوی رود و در انزلی محله هنوز سالم مانده است. وجه تسمیه «انزلی محله»، بر اساس آنچه در منابع مکتوب آمده است، به زمانی برمی گردد که به دستور نادرشاه افشار، استادکاران و نجارانی را از شهر انزلی به لنگرود آورده می شوند و در این محل اسکان می یابند تا برای ساخت کشتی جنگی، به «کاپیتان التون» انگلیسی کمک کنند.
در مجاورت بنای تاریخی نصرتیان، یکی از مدارس قدیمی لنگرود قرار دارد. دیوار حیاط این بنا در کوچه منتهی به مدرسه، طاق ضربی هایی با آجرچینی های موسوم به قزاقی دارد که نشان می دهد از دوره قاجار بجامانده است. اما در ضلع دیگر، دیوار حیاط بتنی است و نشان می دهد حیاط، در گذر زمان کوچک شده است. وقتی موقعیت قرارگیری سربندی و دامنه بام عمارت را بررسی می کنم، معلوم می شود، دامنه در حیاط همسایه قرار گرفته و این در معماری بومی گیلان بعید است و به تجربه می توان حدس زد بنا بزرگتر از این بوده و احتمالا در ادوار بعد، از مساحت آن کاسته شده است.
به گفته معاون اداره کل میراث فرهنگی گیلان، عمارت تاریخی نصرتیان شهر لنگرود، طی دو فاز مرمت شده است. محمدرضا امیری نژاد می افزاید: در فاز نخست اعتباری برای خرید و مرمت اولیه در سال ۱۳۹۸ هزینه شد و در فاز دوم بازسازی و مرمت بنای این تاریخی، در مرداد سال گذشته انجام پذیرفت و با اختصاص اعتبار سه میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال، عملیات مرمت و بازسازی این بنا را شروع کردند. وی اضافه می کند: در فاز دوم عملیات، تعمیر پل کوبی و چوب های کف بنا و راه پله، گازکشی بنا، نصب دودکش و بهسازی حیاط انجام شده است. امیری نژاد، ابراز امیدواری می کند، در سال جدید نیز اعتبار لازم برای تکمیل مرمت عمارت نصرتیان تخصیص یابد تا بازسازی این عمارت تکمیل شود.
انتهای پیام
