بهترین شیوه مرمت در ایران تکیه بر نظام استاد- شاگردی است

به گزارش ایلنا، از گذشته‌های دور تا همین چند دهه پیش وقتی پایه علم مرمت به صورت امروزی بنا نشده بود، آثار تاریخی ایران توسط استادکاران با تکیه بر دانش سنتی و نظام آموزشی شفاهی سینه به سینه به نسل بعد منتقل می‌شد و به‌دنبال آن آثار و بناهای تاریخی بدون آنکه از ضوابط و منشورهای بین‌المللی پیروی کند به بهترین شکل ممکن نیز مرمت و احیاء می‌شد. هر چند که نمی‌توان علم مرمت و راهکارهای اصولی آن را نادیده گرفت اما درحال حاضر مرمتگران و متخصصان امروزی همچنان معقتدند که نظام استاد- شاگردی اساس کار مرمت است و شیوه پیمانکاری نمی‌تواند آنطور که باید از بناهای تاریخی پشتیبانی کند. 

«ساشا ریاحی‌مقدم» یکی از متخصصان مرمت در ایران است که معقتد است مرمت در ایران یک کار پیمانکاری نیست و نباید با این شیوه صورت بگیرد. او به ایلنا می‌گوید: مرمت یک کار دائمی و مستمر است. چراکه بناهای تاریخی ایران نیازمند رصد، پایش و فعالیت مرمتی مستمر هستند و اینگونه نیست که مرمت یک اثر تاریخی با تشریفات اداری واگذار شود به پیمانکاری که عموما صلاحیت آن را ارگانی جز وزارت میراث فرهنگی تایید می‌کند. 

ریاحی‌مقدم تاکید کرد: زمانی‌که می‌خواهید یک بنای متعلق به دوره سلجوقی را به پیمانکاری واگذار کنید که از صلاحیت کافی برخوردار باشد عموما یا کسی پیدا نمی‌شود یا اینکه این روند به‌قدری طولانی می‌شود که سال مالی به اتمام می‌رسد از سوی دیگر، مدیران مشکل بازگشت منابع مالی به خزانه را دارند و از آنجایی که می‌خواهند این بودجه را از دست ندهند سرعت انتخاب پیمانکار در بسیاری از مواقع مانع از آن می‌شود که فردی با صلاحیت کافی انتخاب شود این درحالی است که منابع مالی هم خیلی دیر به استان‌ها می‌رسد و پیمانکار باید به سرعت کار خود را تحویل دهد بنابراین با این شیوه نه استان، نه ناظران، نه پیمانکار و نه حتی خود بنا از این شیوه مرمت نفعی نمی‌برند. 

او با تاکید بر اینکه بهترین شیوه مرمت بناهای تاریخی شیوه امانی است، ادامه داد: بهترین شیوه مرمت این است که به‌صورت تیم‌های استاد شاگردی به صورت مستمر و حضور دائم در بنا باشد. 

به گفته ریاحی، از نظر بنده، هر بنای تاریخی به‌خصوص بناهای شاخص باید تعدادی نیروی انسانی داشته باشند که به صورت دائم فعالیت کنند و استخدام آن بنا باشند. پیشتر در پایگاه میبد ما این تجربه را با استاد رضا داشتیم. به طوری که استادکاران و شاگردان مقر فعالیت‌شان در شاخص‌ترین بنای تاریخی میبد نارین قلعه بود با اینکه قراردادهای دو سه ماهه داشتند اما خودشان را کارمند میراث فرهنگی می‌دانستند و به صورت امانی با هزینه بسیار پایین و با بهره‌وری بالا مشغولیت فعالیت بودند. 

او گفت: در پایگاه‌هایی مثل گنبد سلطانیه، سازه‌های آبی – تاریخی شوشتر باید حداقل ۵۰ نیروی انسانی به صورت عادی و مداوم مشغول به فعالیت باشند. مرمت بناهای تاریخی نیاز به رصد و پایش مداوم دارد و اگر این کارگاه‌های استاد – شاگردی فعال در بناهای تاریخی فعال باشد درصورت تخریب بخشی از بنا نیاز نیست که یکباره و با شرایط خاص تصمیم به مرمت بنا با شیوه‌های متفاوت باشیم. 

ریاحی معتقد است، فعالیت‌هایی که در حوزه میراث فرهنگی صورت می‌گیرد به دلیل حساسیت بالا و اینکه اثر باید از جنبه‌های مختلف بررسی شود نباید برای آن در لحظه تصمیم گیری کرد بنابراین شیوه‌های پیمانکاری در حوزه میراث فرهنگی هیچ کارایی ندارد و بهترین شیوه برای نجات بناهای تاریخی از تخریب همان استاد شاگردی است که در گذشته رواج داشته است. 

این متخصص مرمت اما در پاسخ به این پرسش که هم‌اکنون پرورش نیروی انسانی با تکیه بر دانش سنتی به‌ندرت اتفاق می‌افتد و در این سال‌ها با از دست رفتن بسیاری از استادکاران مرمت این حرفه خالی از مرمت‌گران سنتی شده ادامه داد: متاسفانه یک ضعف بزرگی که در حوزه میراث فرهنگی وجود دارد اینست که در این حوزه انسان‌سازی نکردیم و لازم است که در حوزه آموزش و حفظ منابع انسانی کار بیشتری صورت بگیرد. با تربیت نیروی انسانی و گردهم آوردن و جذب این منابع می‌توان بخشی از مشکلات این حوزه را مرتفع کرد.