در ادامه پرونده واکاوی پدیده پول‌شویی در ایران و جهان، به بررسی آثار ناهنجار و پیامدهای آسیب زننده و حتی غیرقابل جبران این پدیده بر مولفه‌های تشکیل‌دهنده سازوکارها و بسترهای اجتماعی و اقتصادی کشورها، که این سازوکارها همواره شیوه و چگونگی رابطه دوگانه دولت _ ملت را می‌سازند، می‌پردازیم و تلاش داریم دریابیم که چگونه می‌توان از وقوع پدیده پول‌شویی پیشگیری کرد.
الف) اثرات مخرب اجتماعی و اقتصادی پدیده پول‌شویی بر حاکمیت‌های جهان
چالش پول‌شویی پیامدها و آثار مخرب قابل توجهی را برای اشخاص حقیقی و حقوقی، صاحبان مشاغل و کسب‌وکارهای اقتصادی، صنایع، تولیدکنندگان، فعالان حوزه تجارت خارجی و همچنین از آن مهمتر، برای گروه‌های اجتماعی و بسترهای فرهنگی جامعه در کوتاه‌مدت و بلندمدت به همراه دارد. این پیامدها به شدت می‌تواند آینده اقتصادی و اجتماعی نسل‌های آتی در کشورهای مختلف را تحت‌الشعاع خود قرار داده و بر نهادهای بنیادین، اساسی و تمدن‌ساز در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته و همچنبن در اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه، تأثیر منفی بگذارد.
به همین دلیل است که صاحب‌نظران اقتصادی، سیاسی و فرهنگی معتقدند پدیده پول‌شویی، یک تهدید مستقیم برای ثبات و یکپارچگی نظام‌های حاکمیتی جهان محسوب می‌شود و با نفوذ وجوه نامشروع و کثیف در بدنه دولت‌ها، سازوکارهای سیستماتیک را آلوده کرده و اثربخشی آنها را تضعیف می‌کند. بر همین اساس در ادامه برخی از مهم‌ترین پیامدهای آن را واکاوی می‌کنیم.
صاحب‌نظران معتقدند پدیده پول‌شویی، یک تهدید مستقیم برای ثبات و یکپارچگی نظام‌های حاکمیتی جهان بوده و با نفوذ وجوه نامشروع و کثیف در بدنه دولت‌ها، سازوکارهای سیستماتیک را آلوده کرده و اثربخشی آنها را تضعیف می‌کند۱) تضعیف ثبات اقتصادی و گسترش بستر تهدیدهای امنیت اجتماعی و فرهنگی
هنگامی که بزهکاران مالی، وجوه نامشروع حاصل از پول‌شویی را به طور یکجا و پرفشار، به بدنه اقتصاد رسمی یک کشور وارد می‌کنند، می‌تواند موجب بروز تورم و افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در اثر افزایش حجم پولِ در گردش و بالا رفتن سرعت گردش پول شود؛ در واقع، تزریق ناگهانی پول به اقتصاد قانونی در یک جامعه، می‌تواند سبب ارزش‌گذاری غیرواقعی دارایی‌ها شده و حباب‌های مالی متعددی ایجاد کند. هنگامی که این حباب‌ها می‌ترکند، روند تضعیف ثبات اقتصادی و تزلزل در شاخص‌های کلان مالی یک کشور و ورود به دوره‌های طولانی‌مدت رکود و تورم بالا آغاز می‌شود که این امر خود به گسترش بستر تهدیدهای امنیت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در یک جامعه منتهی می‌شود.
همچنین یکی دیگر از آثار منفی پول‌شویی، کژبینی و ارائه اطلاعات نامتقارن و غیرحقیقی درباره شاخص‌های اقتصادی است؛ زمانی که وجوه غیرقانونی در اقتصاد مشروع ادغام می‌شوند، می‌توانند به طور مصنوعی و غیراقعی، رشد اقتصادی، سطوح بالای سرمایه‌گذاری و پویایی فعالیت بخش مالی را افزایش دهند. این امر سبب تخصیص نادرست و غیربهینه منابع، ایجاد مزیت رقابتی ناعادلانه و شیوع رانت برای فعالان اقتصاد غیرقانونی می‌شود. نتیجه چنین شرایطی، هرج‌ومرج اجتماعی و برهم خوردن آرامش سیاسی در سطح کلان یک کشور است.
۲) افزایش حجم فرار مالیاتی و کاهش قابل توجه درآمد دولت‌ها
شیوع پدیده پول‌شویی، بیشتر با فرار مالیاتی همراه است؛ در واقع، بزهکاران مالی با مشروع جلوه دادن وجوه غیرقانونی خود می‌توانند از پرداخت مالیات بر درآمدهای اضافی و هنگفت خود اجتناب کنند که این امر منجر به زیان درآمدی قابل توجهی برای دولت‌ها و افزایش بار مالی بر دوش مالیات‌دهندگان قانون‌مدار می‌شود. به طور قطع بروز چنین رخدادی، منتج به ناتوانی دولت‌ها در تامین رفاه افراد جامعه و ایجاد بسترهای نارضایتی و آشوب و هرج‌ومرج سیاسی و اقتصادی در سطح فراگیری می‌شود.
پول‌شویی، بیشتر با فرار مالیاتی همراه است؛ بزهکاران مالی با مشروع جلوه‌دادن وجوه غیرقانونی خود می‌توانند از پرداخت مالیات بر درآمدهای اضافی و هنگفت خود اجتناب کنند و این امر به زیان درآمدی قابل توجهی برای دولت‌ها و افزایش بار مالی بر دوش مالیات‌دهندگان قانون‌مدار منجر می‌شود۳) ترویج، گسترش و جذابیت فعالیت‌های بزهکارانه غیرقانونی مالی
هنگامی که مجرمان مالی به راحتی بتوانند وجوه درآمدی نامشروع خود را به طور مؤثر تطهیر و پالایش کنند، این امر موجب ترغیب و تشویق شهروندان قانونمند یک جامعه، بویژه قشر فقیر، برای انجام فعالیت‌های پول‌شویانه خواهد شد.
در حقیقت، جذابیت درآمدهای هنگفت غیرقانونی و عواید مالیِ بدون ترس از کشف و مجازات، خواه قاچاق مواد مخدر یا قاچاق انسان و تامین مالی جرایم سازمان یافته یا کلاهبرداری مالی، به طور قطع موجب گسترش روزافزون اقدامات بزهکارانه مالی و تضعیف بسترهای امنیت اقتصادی و از همه مهمتر، سست شدن پایه‌های امنیت عمومی یک جامعه خواهد شد.
۴) کاهش اعتبار و اعتماد به نظام بانکی و مالی یک کشور در اثر پول‌شویی
زمانی که بانک‌ها و موسسه‌های مالی و اعتباری یک کشور در فرآیندهای مخرب، غیرقانونی و نامشروع پول‌شویی درگیر شوند، این امر می‌تواند به آسیب‌های جدی و حتی غیرقابل جبرانی بر پیکره نظام بانکی یک حاکمیت شود.
در این شرایط است که مشتریان و تقاضیان این بستر، منابع مالی حاصل از فعالیت‌های اقتصادی و کسب‌وکارها و صنایع خود را به بانک‌ها و موسسه‌های مالی معتبر دیگر منتقل کرده و یا حتی در شرایط بغرنج‌تر، با کاهش شدید اعتماد به کل صنعت بانکداری، وجوه درآمدی و سرمایه‌ای خود را از جریان مالی رسمی کشور خارج می‌کنند.
۵) ابهام و تردید عمومی نسبت موفقیت سامانه‌های نظارت عملکرد مالی
پول‌شویی سازوکارهای نظارتی و مدیریتی یک حاکمیت را نیز در معرض ریسک‌های سیستماتیک و بنیادین قرار می‌دهد؛ در واقع، ناکارآمدی و ضعف سامانه‌های رصد و کشف مصادیق پول‌شویی، وجوه غیرقانونی و نامشروع را به صورت پویا در نظام مالی رسمی یک کشور به گردش درآورده و ردیابی و کنترل حرکت آنها را دشوار می‌کند.
وقوع چنین امری سبب بروز آسیب‌پذیری جدی در سازوکارهای نظارت عملکرد مالی شده و به مجرمان مالی این امکان را می‌دهد که از خلاء‌های شکننده موجود برای حداکثرسازی منافع خود، سوء‌استفاده کنند. بنابراین هنگامی که پول کثیف بتواند آزادانه در نظام بانکی و مالی یک کشور جریان یابد، موفقیت معیارهای نظارتی متولیان امر زیرسؤال رفته و ارزیابی دقیق عملکرد موسسه‌های مالی و تصمیم‌گیری آگاهانه برای سرمایه‌گذاران دشوار می‌شود.
ب) چگونه می‌توان از وقوع پدیده پول‌شویی پیشگیری کرد؟
پیشگیری از وقوع پدیده پول‌شویی نیازمند اتخاذ یک رویکرد جامع شامل چارچوب‌های نظارتی قوی، مکانیسم‌های اجرایی سختگیرانه و اقدامات پیشگیرانه توسط بانک‌ها و موسسه‌های مالی و اعتباری و در سطحی بالاتر، سیاست‌گذاری مدون و فراگیر حاکمیت اقتصادی یک کشور است. با به‌کارگیری طیف گسترده‌ای از استراتژی‌های موثر، می‌توان از بروز این رخداد نابه هنجار مالی جلوگیری کرد:
بهبود و ارتقا سطح سازوکارهای نظارتی کلان و سامانه‌های مدیریت کاربران
اقدامات جامع در این رویکرد برای نظارت بر وضعیت و عملکرد متقاضیان دریافت خدمات مالی شامل راستی‌آزمایی دقیق هویت متقاضیان، ارزیابی دقیق مولفه‌های مرتبط با ریسک کاربران و رصد مستمر و فراگیر معاملات و تراکنش‌های انجام شده در راستای شناسایی هرگونه نشانه‌ای از فعالیت‌های مشکوک به مصادیق پول‌شویی، می‌تواند باشد.
پیشگیری از پول‌شویی نیازمند اتخاذ یک رویکرد جامع شامل چارچوب‌های نظارتی قوی، مکانیسم‌های اجرایی سختگیرانه و اقدامات پیشگیرانه توسط بانک‌ها و موسسه‌های مالی و اعتباری و در سطحی بالاتر، سیاست‌گذاری مدون و فراگیر حاکمیت اقتصادی یک کشور استتبیین مستمر وضعیت انطباق پذیری رویکردهای اجرایی با مقررات ضدپول‌شویی
حصول اطمینان از پایبندی تزلزل ناپذیر عملیات‌های بانکی و رویکردهای اجرایی مالی به مقررات ضد پول‌شویی (AML) و مبارزه با تامین مالی تروریسم (CTF) و به‌روز رسانی دائمی سیاست‌ها و رویه‌های داخلی با هدف پیشگیری از وقوع رخدادهای احتمالی مشکوک به پول‌شویی، از دیگر اقدامات مقابله‌ای با پدیده پول‌شویی است.
تلاش برای بهبود آموزش‌های کاربردی، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی در این حوزه
دانش‌افزایی مستمر و منظم برای کارکنان و فعالان این حوزه در قالب برگزاری دوره‌های آموزشی مناسب در جهت تقویت توانایی‌های بالقوه عمومی و تخصصی آنها در راستای شناسایی شاخص‌های مالی چالش‌آفرین، درک تکنیک‌های پیچیده پول‌شویی و گزارش دقیق هرگونه اقدام مشکوک به پول‌شویی به مقام‌های مربوطه، همچنین توسعه فرهنگ همکاری و به اشتراک‌گذاری اطلاعات بین موسسه‌های مالی، سازمان‌های مجری قانون و نهادهای نظارتی، ترویج تبادل بی‌وقفه اطلاعات ارزشمند و تقویت تلاش‌های جمعی آموزشی، فرهنگی و آگاهی‌بخشانه در راستای پیشگیری و مقابله با اقدامات پول‌شویانه، موثر است.
مواجه پیشگیرانه با پول‌شویی از طریق رویکردهای فناورانه و هوش مصنوعی
سرمایه‌گذاری استراتژیک در راه‌حل‌های فن‌آورانه پیشرفته و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های هوش مصنوعی، بسترهای نوآورانه بلاک‌چین و ابزارهای پیشرفته نظارت بر تراکنش‌ها، قابلیت شناسایی مصادیق پول‌شویی را افزایش داده و توان زرادخانه جمعی یک حاکمیت را در برابر تهدید فراگیری پول‌شویی، تقویت می‌کند.
در همین راستا، صاحب‌نظران و متخصصان این عرصه پیشنهاد می‌دهند نهادهای مالی و بانکی و موسسه‌های اعتباری، از ابزارهای نظارت و تحلیل پیشرفته در بستر ماشین لرنینگ و الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای بررسی دقیق حجم وسیعی از داده‌ها، خوانش الگوهای پیچیده و کشف بی‌نظمی‌های مشکوک به اقدامات پول‌شویی، نهایت بهره را ببرند.
منابع:
A group of authors (۲۰۲۴),“Reference Guide to Anti-Money Laundering and Combating the Financing of Terrorism”, Second Edition , Reporting in the International Bank for Reconstruction and Development The World Bank/ The International Monetary Fund
A group of authors (۲۰۲۴),”Anti-Money Laundering and Countering the Financing of Terrorism National Priorities”, Reporting in Financial Crimes Enforcement Network U.S. Department of the Treasury
A group of authors (۲۰۲۴),”Anti-Money Laundering and Combating the Financing of Terrorism and Illegal Organisations Guidelines for Financial Institutions”, Guidelines for Financial Institutions
A group of authors (۲۰۲۳),” HANDBOOK ON ANTI-MONEY LAUNDERING AND COMBATING THE FINANCING OF TERRORISM for Nonbank Financial Institutions”, Guidelines and Reporting of Asian Development Bank
A group of authors (۲۰۲۳),”Anti-Money-Laundering (AML) & Countering Financing of Terrorism (CFT) Risk Management in Emerging Market Banks”, Reporting in International Finance Corporation,World Bank group.
FATF group(۲۰۲۴),”Opportunities and Challenges of New Technologies for AML/CFT”, The Financial Action Task Force (FATF), Paris, France, https://www.fatf-gafi.org/publications/ fatfrecommendations /documents/opportunities-challenges-new-technologies-aml-cft.html
https://www.fincen.gov
https://home.treasury.gov
https://membercheck.com
https://complianceconcourse.willkie.com
http://bankersacademy.com
