گروه جامعه ایرنا - ایران سرزمینی با هزاران شگفتی و زیبایی است، خاکی حاصلخیز همراه با گونه‌های گیاهی متنوعی که در کمتر نقاط دنیا یافت می شوند؛ درختانی از جنس بلوط، بُنه، کهور، کُنار و اُرس که می توانند ۲ تا ۳ هزار سال عمر کنند و نگه دارنده خاک آن منطقه باشند؛ این درختان کهنسال اصلی ترین و مهمترین آبخیزدار کشور هستند از این رو باید تحت هر شرایطی مراقبت و حفاظت شوند.
مساله مهم در زمینه درختان کهنسال، فرسایش خاک است که موجب بیرون زدن ریشه آنها از خاک می شود و به مرور با در معرض هوا قرار گرفتن از بین می روند و از عمرشان کم می شود. نکته جالب درباره این درختان رویش آنها در مناطق پرشیب است که به طور طبیعی موجب حفاظت از خاک و جلوگیری از فرسایش می شوند، از طرف دیگر ایران در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده‌اند و سطح بسیار زیادی از خاک‌ها شوری دارند و قلیایی هستند همچنین بسیاری از خاک‌ها در کوهستان‌ها سنگ ریزه دارند، خاک بسیاری از نقاط هم کم عمق است؛ بنابراین منابع خاک با توجه به وسعت کشور به نسبت متوسط جهانی بسیار کم است و همین میزان هم دارای محدویت‌های زیادی است که فرسایش زیاد خاک هم بر آن افزوده می‌شود.
فرسایش خاک در ایران بسیار زیاد است که عامل مهمی برای تخریب منابع خاک محسوب می‌شود. در واقع در کشور تولید یک سانتمتر خاک البته تحت تاثیر شرایط اقلیمی، رطوبت و شیب، به جز در باریکه شمال کشور خیلی مناسب نیست؛ بنابراین حدس زده می‌شود سرعت خاک سازی سالانه کمتر از نیم تن در هکتار است که عده ای دو دهم تن در هکتار را هم می‌گویند. با این حساب شاید در سال ۲ دهم تن یا نیم تن در هکتار خاک در کشور تولید می‌شود اما سالانه بیش از ۵ تا ۶ تن را بر اثر فرسایش خاک از دست می‌دهیم که رقم بسیار بالایی است، در واقع فرسایش خاک در ایران تقریباً معادل ۲ تا ۲.۵ برابر آسیا و ۵ تا ۶ برابر میانگین جهانی است.
در این راستا با هدف حفاظت از خاک و کاهش سرعت فرسایش، طرح آبخیزداری در کشور شکل گرفت اما به نظر می رسد آنطور که باید موفق نبوده و به اعتقاد کارشناسان این طرح دچار سندرم "سازه محور" شده و به سمت سدسازی در مقیاس های کوچک حرکت کرده است در صورتی که هدف آبخیزداری این نبود که آب را در کوهستان جمع کنند بلکه هدف این بود که ضریب هرزآب را کاهش دهند و فضایی فراهم کنند تا بارندگی ها در زمین فرو برود، بنابراین نباید از سدها و مصالح سیمان اندود و بتنی در سازه های آبخیزداری استفاده کنیم حداکثر باید از گابیون و توری فلزی استفاده شود و بیشتر سراغ استقرار گونه های گیاهی سازگار با مناطق پرشیب کوهستانی و قرق این مناطق برویم تا این گونه های گیاهی بتوانند مستقر و خاک را حفظ کنند.
درختان کهنسال اصلی ترین و مهمترین آبخیزدار کشور هستند و باید تحت هر شرایطی درختانی که ریشه هایشان از خاک بیرون زده را حفظ کنیم.در این میان درختان کهنسال نقش مهمی در حفاظت از خاک دارند بر این اساس پویشی به عنوان شناسایی و مهار درختان ریشه در باد راه اندازی شد که یک فعال محیط زیست درباره نحوه فعالیت این پویش به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: یک سری درختان کهنسال داریم که در اثر فعالیت های تکنوژنتیک مانند معدن کاری، سدسازی، جاده سازی، عبور لوله های نفت و گاز ریشه هایشان از خاک بیرون زده اند، اینها عمدتاً درختانی از جنس بلوط، بنه، کهور، کنار و ارس هستند که می توانند ۲ تا ۳ هزار سال عمر کنند اما به علت خارج شدن ریشه هایشان از خاک، عمرشان خیلی کم می شود و ممکن است در مدت ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده از بین بروند.
محمد درویش افزود: در راستای حفاظت از این درختان ارزشمند، تعدادی از فعالان محیط زیست پویش شناسایی و مهار درختان ریشه در باد راه اندازی کردند تا از نابودی این درختان کهنسال جلوگیری شود، بر این اساس فعالیت این پویش در استان های کهگیلویه و بویراحمد و کردستان آغاز شده است.
وی اظهار داشت: تخمین زده می شود حدود ۱۰۰ هزار درخت ریشه در باد در کشور وجود دارد، اینها درختان فوق العاده ارزشمندی هستند، خدمات یک درخت ۵۰ ساله از جمله تولید اکسیژن، حفاظت از خاک، ترسیب کربن، حفاظت از تنوع زیستی و تعدیل اقلیم به طور متوسط تا ۲۰۰ هزار دلار ارزشگذاری می شود بنابراین از بین رفتن آنها یعنی اینکه طبیعت از این حجم خدمات محروم می شود.
وی تاکید کرد: درختان کهنسال اصلی ترین و مهمترین آبخیزدار کشور هستند و باید تحت هر شرایطی درختانی که ریشه هایشان از خاک بیرون زده را حفظ کنیم، آنها هستند که می توانند خاک را حفظ کنند، برای این منظور جلسه ای با مدیر کل آبخیزداری سازمان منابع طبیعی برگزار شد و در آن تمام این نکات مطرح شد و آنها هم پذیرفتند که این درختان کهنسال باید حفاظت شوند که در این راستا بخشنامه ای تهیه و به تمام استان ها ابلاغ شد و در آن اعلام کردند تمام درختان ریشه در باد باید در دستور اولویت حفاظت قرار گیرند.
رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو گفت: در واقع این کاری مهم، راهبردی و مصداق یک حرکت علمی در آبخیزداری است، در واقع اگر از این درختان در دامنه های پرشیب حفاظت کنیم بهتر از خیلی از این سدها که در در روند اجرای طرح آبخیزداری احدث می شوند، می توانند از خاک حفاظت کنند، ریشه این درختان با محافظت از خاک در زمان بارندگی مجال می دهند تا آب وارد آبخوان ها شود و ضریب هرزآب کاهش یابد.
وی درباره اجرای حفاظت از درختان ریشه در باد توضیح داد: ابتدا درختان ریشه در باد در مناطق شناسایی می شوند بعد از آن فضای اطراف این درختان با سنگ های همان منطقه به همراه نوعی توری گابیون بندی می شوند، با این کار اطراف ریشه این درختان مهار می شود و به تدریج با بارش باران خاک آن بخش را پر می کند و به این ترتیب ریشه ها دوباره در خاک جای می گیرند و با این کار دیگر در معرض هوا نیستند به طوری که در این روش به هیچ عنوان از سیمان و بتن استفاده نمی شود.
درویش با اشاره به اینکه بخشنامه حفاظت از درختان ریشه در باد برای تمام کشور است تاکید کرد: این پویش به صورت مردمی آغاز شده و سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری برای اجرای آن ردیف مستقل بودجه در نظر گرفته و قرار است در سراسر کشور اجرا شود.
