رویکرد ترکیه به فلسطین در 2 سالگی طوفان الاقصی- بخش اول

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، حالا که دو سال از عملیات تاریخی طوفان الاقصی سپری شده؛ ترکیه نیز به عنوان یکی از کشورهای علاقند به پرونده فلسطین، در حال ارزیابی تحولات دو سال اخیر است.

دولت اردوغان از سویی تلاش می‌کند در جریان مذاکرات بین حماس و رژیم، جایی برای خود دست و پا کند و از دیگر سو، باید روی چالش‌های سیاست داخلی مربوط به پرونده حماس متمرکز شود. 

ترکیه در شرایطی در برابر چالش‌های پرونده فلسطین قرار گرفته که تنها چند روز قبل از عملیات 7 اکتبر، اردوغان در نیویورک برای نخستین بار با بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی دیدار کرده بود. اما پس از عملیات مزبور، آنکارا در ابتدا رویکردی میانه‌رو اتخاذ کرده و پیشنهاد میانجیگری بین رژیم اسرائیل و حماس و ارائه پشتیبانی در مسائلی مانند تبادل زندانیان و تخلیه مجروحان از غزه را ارائه داد. اما به مرور، موضع آنکارا سخت‌تر شد.

اردوغان در جلسه گروه پارلمانی حزب خود در 25 اکتبر اعلام کرد: «حماس یک سازمان تروریستی نیست، بلکه گروهی از آزادی‌خواهان و مجاهدین است». او همچنین سفر برنامه‌ریزی شده خود به اسرائیل را لغو کرده و از دیدار رو در رو با نتانیاهو ابراز پشیمانی کرد. ولی به نظر می‌رسد، حالا شاهد نوع دیگری از چرخش در سیاست ترکیه هستیم و اردوغان باز هم به دنبال ایفای نقش است. 

با این حال، ترکیه برای مداخله در پرونده «نسل‌کشی» علیه اسرائیل در دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) دیر اقدام کرد و زمانی به پرونده مطرح شده توسط آفریقای جنوبی پیوست که روابط تجاری، متوقف شده بود.

در این میان، باید به این نکته توجه کرد که به موازات اقدامات دیپلماتیک و هماهنگی‌های اطلاعاتی – امنیتی، دولت در این پرونده، همواره به اقدامات نمادین و سمبلیک نیز بها داده و پس از 31 ژوئیه و شهادت اسماعیل هنیه رهبر سیاسی حماس در تهران، یک روز عزای عمومی در ترکیه اعلام شد.

پس از آن اعلام شد که حضور سران و اعضای میانی حماس در ترکیه بسیار محدود شده و حتی به این موضوع نیز اشاره شد که یکی از محافظین نزدیک خالد مشعل در استانبول، مدت‌ها برای موساد جاسوسی کرده و حماس حضور افراد خود در ترکیه را به صفر رسانده است. 

از زمان تصرف غزه توسط حماس در سال 2006 میلادی رهبران ترکیه ارتباط مستقیم و عمومی خود را با رهبران حماس حفظ می‌کردند و خالد مشعل و بسیاری از مقامات حماس، حتی مهمان کنگره‌ها و نشست‌های حزب عدالت و توسعه در آنکارا، استانبول و قونیه بودند. اما در شرایط فعلی، شاهد نوعی رویکرد محتاطانه از سوی ترکیه در قبال جبنش حماس هستیم.

اما در سطح عمومی و اجتماعی ترکیه، افکار عمومی تا حد زیادی از فلسطین حمایت می‌کند و انتقاد از اسرائیل در بین جوانان گسترده است و رسانه‌ها به طور مداوم جنبه‌های بشردوستانه آرمان فلسطین و آسیب‌های ناشی از عملیات نظامی اسرائیل را برجسته می‌کنند.

بخشی از این رفتار سیاسی – اجتماعی، مرتبط با علایق دینی و عاطفی خود مردم ترکیه است، اما بدون شک، بخشی نیز حاصل تلاش‌های اردوغان و ماشین تبلیغاتی آکپارتی برای تقویت جایگاه حزب حاکم به عنوان یک جریان سیاسی حامی فلسطین است.

معضلی به نام تجارت با رژیم صهیونیستی

چندین ماه از حملات وحشیانه رژیم صهیونیستی به مردم غزه سپری شد تا دولت اردوغان راضی شد تجارت با رژیم را متوقف کند. بسیاری از حامیان فلسطین در ترکیه، در راهپیمایی‌های خیابانی و در برخی از جراید، تداوم تجارت با رژیم صهیونیستی را به مثابه همدستی در بمباران مردم غزه قلمداد کردند و بالاخره دولت اردوغان حاضر شد صادرات 8 میلیارد دلاری به سرزمین‌های اشغالی را متوقف کند. آن هم در شرایطی که گفته می‌شد بخش اعظم فولاد مورد نیاز ارتش اسرائیل برای تولید بمب، از ترکیه صادر شده است. سپس بر اساس آنچه آنکارا ادعا کرد، حریم هوایی و بنادر نیز به روی تمام پروازهای رژیم صهیونیستی بسته شد. 

البته توقف روابط تجاری و بسته شدن سفارتخانه‌ها به معنی قطع شدن روابط دیپلماتیک نیست. کما این که در ماجرای بازگرداندن حامیان ترکیه‌ای فلسطین در ناوگان صمود، سرویس اطلاعاتی میت ترکیه برای نجات ترک‌ها، با موساد وارد ارتباط شد و با هماهنگی موساد توانست شهروندان ترک را خارج کند.

گالیا لیندن‌اشتراوس می‌گوید: «ترکیه و اسرائیل روابط دیپلماتیک خود را به طور کامل قطع نکرده‌اند و یک خط ارتباطی بین دو کشور برای جلوگیری از درگیری در سوریه وجود دارد. اگر جنگ غزه پایان یابد، تنش‌ها تا حدودی کاهش می‌یابد و روابط تجاری به سطح مطلوبی باز می‌گردد. با این حال، سوء ظن بین بازیگران از بین نمی‌رود. فکر نمی‌کنم بازگشت به روابط نزدیک در کوتاه مدت امکان‌پذیر باشد».

با آن که دولت اردوغان به دنبال نوعی موازنه بود تا از سویی رابطه با حماس را حفظ کند و از دیگر سو، مورد انتقاد غربی‌ها قرار نگیرد، اما بسیاری از تحلیلگران آمریکایی و اروپایی، باز هم از روابط ترکیه و حماس انتقاد کردند و فشارها بیشتر و بیشتر شد.

سینان سیدی از تحلیلگران مقیم آمریکا بر این باور است که روابط نزدیک اردوغان و اعضای تیم او با سران حماس، باعث شده که ترامپ و نتانیاهو دیدگاه مثبتی به ایفای نقش میانجیگری اردوغان نداشته باشند. اما این تحلیلگر معتقد است که در صورت تداوم فشارها، انتظار می‌رود که دولت اردوغان در یک نقطه خاص، از حماس فاصله بیشتری بگیرد.

در همین حال، بارچین یینانچ تحلیلگر ترک مقیم آمریکا، دیدگاهی مشابه دارد و می‌گوید: «طرفداری آشکار دولت رادوغان از حماس، باعث شد که ترکیه در مذاکرات سازش به حاشیه رانده شود. اما در صورت افزایش شمار، آنکارا ناچار خواهد شد، تعامل دیپلماتیک را ترجیح دهد».

دامنه احتیاط و دشواری‌های تصمیم‌گیری اردوغان تا جایی است که به قول خبرگزاری رویترز، توافق پیشنهادی ترامپ- نتانیاهو برای خارج کردن غزه از حال و هوای نظامی، به معنی به حاشیه راندن حماس خواهد بود و چنین شرایطی باعث تغییراتی در موازنات منطقه خواهد شد و انتظار می‌رود که ترکیه نیز خود را با این پروژه تطبیق دهد و از در سازگاری با آمریکا و اسرائیل وارد شود.

چالش بزرگ ترکیه در این ماجرا، این است که در طرح تحمیلی ترامپ – نتانیاهو، خلع سلاح حماس به عنوان یک شرط غیرقابل مذاکره بیان شده و دفاع دولت اردوغان از چنین طرحی، احتمالاً با واکنش منفی بخش قابل توجهی از محافطه کاران جامعه ترکیه روبرو خواهد شد. آن هم در شرایطی که دولت اردوغان، به خاطر بحران اقتصادی، همین حالا هم به اندازه کافی مشکل دارد و مهمترین حزب مخالف دولت یعنی حزب جمهوری خلق (CHP) آشکارا خواهان آن شده که دولت ترکیه به دنبال کاهش تنش باشد.

البته برخی از دیپلمات‌های سابق و تحلیلگران سکولار ترکیه نیز که از طرفداران حزب جمهوری خلق محسوب می‌شوند، توصیه به دولت اردوغان برای کاهش تنش با رژیم صهیونیستی را به یک نقطه اختلاف داخلی تبدیل کرده‌اند.

به عنوان مثال مهمت جیلان سفیر سابق ترکیه در ناتو گفته است: «همه ترک‌ها به اندازه اردوغان از حماس حمایت نمی‌کنند. نگرانی فزاینده‌ای وجود دارد که روابط ترکیه با حماس، به یک معضل استراتژیک تبدیل شود و به ویژه برای تجارت و دیپلماسی منطقه‌ای ما گران تمام شود».

به باور تحلیلگران و ناظران سیاسی در ترکیه، بخش بزرگی از مردم ترکیه ارتباط عاطفی و ایدئولوژیکی قوی با آرمان فلسطین احساس می‌کنند. از آنجایی که روایت «فلسطین مظلوم» به شدت در بین رأی‌دهندگان جا افتاده، حزب عدالت و توسعه در تمام کمپین‌های انتخاباتی خود، انتقاد از اسرائیل، همدردی با حماس یا اتخاذ مواضع همسو با مقاومت را به عنوان پلی برای اعتمادسازی به کار می‌گیرد و این موضع برای حزب عدالت و توسعه «سرمایه اخلاقی» فراهم می‌کند.

طبق نظرسنجی فوریه 2025 موسسه تحقیقاتی متروپول در ترکیه، اکثر مردم این کشور با پیشنهاد ترامپ برای «مدیریت آمریکا در غزه» مخالف هستند. این نظرسنجی همچنین نشان می‌دهد که حدود 70 درصد از رأی‌دهندگان حزب عدالت و توسعه با این ایده مخالف هستند. این نشان می‌دهد که احساسات فلسطینی در بین رأی‌دهندگان همچنان قوی است.

طارق چلیک و احمد خسرو چلیک دو تن از محققانی هستند که درباره سیاست ترکیه در قبال فلسطین، تحلیل گفتمان زبانی انجام داده و می‌گویند: «گفتمان‌های دولتی بر عناصر نمادین و احساسی عموم مردم ترکیه سوار شده و بازتاب بسیاری دارند. اما در سیاست‌های عملی دولت درباره فلسطین، تناقضات مهمی وجود دارد. دانشگاه ساکاریا نیز با انجام یک تحقیق، به این نتیجه دست یافته که بهادادن افکار عمومی ترکیه به مسئله فلسطین در ترکیه و در مقایسه با دوران پیش از حزب عدالت و توسعه افزایش یافته و این نشانه‌ای از هدف گذاری رسانه‌ای حزب حاکم است». 

در بخش بعدی گزارش به این موضوع خواهیم پرداخت که چرا به باور تحلیلگران، اختلافات ترکیه – اسرائیل، فراتر از مساله فلسطین است و دولت اردوغان در شرایط کنونی، درباره حماس و آینده غزه، چه دیدگاهی دارد.
ادامه دارد...

انتهای پیام/