«سازمان کشورهای ترک»؛ انتظارات ترکیه و واقعیت‌های ناهمخوان موجود

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، شهر قبله در جمهوری آذربایجان، میزبان سران کشورهای عضو «سازمان کشورهای ترک» بود. این همان سازمانی است که در چند سال گذشته و در چارچوب دو رویکرد مهم سیاست خارجی ترکیه یعنی «بازگشت به آسیا» و «بها دادن به ملی گرایی ترکی»، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است.

دبیرخانه ثابت، اقدامات رسانه‌ای و تبلیغاتی گسترده و حتی تاسیس یک معاونت ویژه برای این نهاد در حزب عدالت و توسعه ترکیه، نشان دهنده اهمیت آن برای دولت اردوغان است.

اگر چه تبلیغات گسترده ترکیه برای برجسته‌سازی نقش منطقه‌ای «سازمان کشورهای ترک» همچنان ادامه دارد اما به نظر می‌رسد، بین انتظارات آنکارا و توانمندی این سازمان، فاصله زیادی وجود دارد.

در دوازدهمین اجلاس سران کشورهای تُرک در شهر قبله آذربایجان علاوه بر رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه و الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان، سران ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان، ترکنستان، مجارستان و قبرس شمالی حضور داشتند. 

بسیاری از روزنامه‌های چاپ آنکارا عکس و تیتر نخست صفحه اول را به نشست شهر قبله اختصاص دادند. اما نکته جالب توجه در اغلب عکس‌ها و گزارش‌ها، این است که اردوغان، علی اف و ارسین تاتار رئیس منطقه ترک قبرس شمالی، حضور پررنگ‌تری دارند.

به نظر می‌رسد این رفتار جراید نزدیک به حزب حاکم ترکیه، از سویی نشان دهنده اهمیت جایگاه قبرس و جمهوری آذربایجان در سیاست خارجی ترکیه است. زیرا تا چند روز دیگر ارسین تاتار در بخش شمالی جزیره و در یک انتخابات غیررسمی و غیرقانونی، به عنوان نامزد مورد حمایت اردوغان در برابر رقبایش به میدان می‌رود و این سفر نیز به نوعی، نماد حمایت از اوست.

از دیگر سو، ممکن است نوعی واکنش منفی به اقدام چند ماه پیش سران قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان باشد که در دیدار با اورسلا فون درلاین رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، از مواضع غرب در مورد قبرس حمایت کرده و اهداف قبرس ترک و ترکیه را در این زمینه، به عنوان مصداقی از تجزیه طلبی، محکوم کرده بودند. آن واقعه نشان داد که با وجود تبلیغات گسترده آنکارا، شکاف و تضاد منافع در سازمان کشورهای ترک، بیشتر از آن چیزی است که تصور می‌شود.

اردوغان در بازگشت از قبله و در داخل هواپیما در مصاحبه با خبرنگاران اعلام کرد: «اولین قدم در زمینه الفبای مشترک تُرکی برداشته شد و با الفبای مشترک تُرکی، کتاب‌های چنگیز آیتماتوف و اوغوزنامه را منتشر خواهیم کرد. باور داریم که جهان تُرک می‌تواند از بسیاری جهات نقش موثرتری در ثبات و امنیت منطقه‌مان ایفا کند».

اجلاسی برای کشورهای ترک یا سوریه؟

اردوغان در سخنرانی خود در قبله، بخش مهمی از اظهارات خود را به سوریه اختصاص داد و خواهان همکاری اقتصادی کشورهای ترک زبان با احمد الشرع رئیس دولت موقت سویه شد. او گفت: «با وجود مشکلات فراوان، پیشرفتی که دولت سوریه در 9 ماه گذشته به دست آورده، ما را نسبت به آینده امیدوار می‌کند. ما باید به عنوان سرانِ کشورهای تُرک، تعامل با دولت سوریه را گسترش دهیم».

اردوغان از کشورهای ترک زبان خواست، علاوه بر سوریه از استقلال جمهوری ترک قبرس شمالی نیز حمایت کنند. این درخواست اردوغان در شرایطی مطرح شده که علاوه بر اعضای سازمان کشورهای ترک، دیگر دوستان نزدیک آنکارا یعنی پاکستان، قطر و بنگلادش نیز حاضر نشده‌اند اصطلاحاً دست به شناسایی زده و قبرس ترک را به رسمیت بشناسند. چرا که بیم آن دارند که این موضع به روابط سیاسی و اقتصادی آنها با غرب و به ویژه اتحادیه اروپا، لطمه بزند.

تاکید بر امنیت و تسلیحات

اردوغان در سخنان خود در بین سران کشورهای ترک زبان، درباره وضعیت کنونی امنیت منطقه و جهان گفت: «سازمان کشورهای ترک زبان دیگر فقط یک اتحاد فرهنگی نیست. این یک بستر استراتژیک برای افزایش همبستگی است. تنش‌های جهانی بر همه تأثیر می‌گذارد و کشورهای عضو سازمان کشورهای ترک زبان را نیز عمیقاً نگران می‌کند. با توجه به نزدیکی آنها به مناطق درگیری، می‌توان با اطمینان گفت که این شورا بیشتر از سایر کشورها تحت تأثیر این تنش‌ها قرار دارد. بنابراین، در جایی که خطر وجود دارد، اقدامات احتیاطی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. با این حال، ما برای هر موقعیتی آماده هستیم. ما در حال بحث در مورد همکاری چندبعدی، از امنیت اطلاعاتی و مرزی گرفته تا امنیت سایبری هستیم. یک روند جهانی برای افزایش هزینه‌های دفاعی و برداشتن گام‌های بیشتر در زمینه امنیت وجود دارد. به عنوان اعضای سازمان کشورهای ترک زبان، ما در این راستا گام برمی‌داریم». 

اردوغان در شرایطی این سخنان را بیان کرده که تاکنون، تقریباً همه اعضای سازمان کشورهای ترک، با امضای قراردادهای کلان، بسیاری از محصولات صنایع دفاعی ترکیه را خریداری کرده‌اند.

به نظر می‌رسد اردوغان در حال رایزنی است تا سوریه نیز وارد سازمان کشورهای ترک زبان شود! اما برای حل این چالش، اردوغان گفته است: «ما در مورد یک دستور کار جامع شامل همکاری‌های بخشی، انسانی و فرهنگی، از جمله سیاست خارجی، بحث کردیم. همچنین در مورد فرآیند ادغام نهادی جهان ترک و همچنین گام‌هایی برای تقویت همکاری با سایر کشورها و سازمان‌های بین‌المللی بحث کردیم. تصمیم گرفتیم قالب جدیدی با عنوان سازمان کشورهای ترک به علاوه دیگران ایجاد کنیم تا جایگاه سازمان خود را به عنوان یک بازیگر بین‌المللی تقویت کنیم. همچنین تصمیم خود را برای آغاز همکاری در صنایع دفاعی، انرژی و اتصال و همچنین در زمینه مواد معدنی حیاتی ثبت کردیم».

مبنای اصلی توافق جدید کشورهای ترک

تدوین متنی موسوم به «سند چشم‌انداز مشترک جهان ترک» از مهمترین دستاوردهای نشست قبله بود. در این سند، مبنای انعطاف‌پذیرتری برای همکاری با کشورهای ثالث تعریف شده که به نظر می‌رسد هدف اصلی از آن، وارد کردن سوریه به گروه مزبور است. در این سند همچنین مسائلی مانند همکاری در صنعت دفاعی و تلاش‌های مشترک برای مبارزه با تهدیدات سایبری مطرح شد.

این سند اشاره کرده «سازمان ما نباید یک ساختار منزوی باشد، بلکه باید یک بازیگر مؤثر در نظام بین‌الملل باشد. ما باید در برابر مسائلی مانند تروریسم، مهاجرت غیرقانونی و تغییرات اقلیمی موضع مشترکی اتخاذ کنیم».

اگرچه دوازدهمین اجلاس سران سازمان کشورهای ترک زبان گام‌های مهمی در زمینه تعمیق نهادی و هماهنگی ژئوپلیتیکی برداشت، اما بازتابی در رسانه‌های غربی و محافل دیپلماتیک نداشت.

از دیگر سو، اردوغان انتظار داشت که جایگاه جمهوری ترک قبرس شمالی، از عضو ناظر به عضو کامل ارتقا داده شود، اما سران کشورهای ترک تمایلی به این درخواست اردوغان نشان ندادند و عملاً هیچ پیشرفت مشخصی در مورد عضویت کامل جمهوری ترک قبرس شمالی حاصل نشد. 

 موسسه بروکینگز آمریکا اعلام کرده «اگر چه توسعه نهادی دولت قبرس ترک قابل توجه است، اما تأثیر منطقه‌ای آن همچنان محدود است. مگر اینکه چارچوب سازنده‌ای برای روابط با ناتو و اتحادیه اروپا فراهم شود. در نتیجه نشست‌هایی از این دست، غالباً نمادین هستند».

همچنین شورای روابط خارجی اروپا گفته است: «حتی وضعیت ناظر که برای قبرس ترک در این سازمان لحاظ شده، چیزی شبیه به خط قرمز برای اتحادیه اروپا است. چنین اقداماتی می‌تواند روابط ترکیه با اتحادیه اروپا را پیچیده‌تر کند».

در پایان باید گفت: مهمترین پاشنه آشیل سازمان کشورهای ترک، این است که محوریت اقتصادی قابل توجه ندارد و بیش از هر چیزی بر المان‌های هویتی و تباری تاکید دارد که البته آن هم بیشتر به عنوان مانور سیاسی ترکیه مطرح شده است.

به قول تحلیلگر فارن پالیسی، «انتظارات اردوغان برای تبدیل جهان ترک به یک بلوک ژئوپلیتیک هنوز از نظر ظرفیت اقتصادی و نظامی به اندازه کافی پشتیبانی نمی‌شود».

ناظران سیاسی می‌گویند، این سازمان ترکی باید نهادینه شود و برای ایجاد اتحاد بیشتر، از مدل‌هایی مانند ناتو، اتحادیه اروپا و آسه‌آن الهام بگیرد.
انتهای پیام/